Βλάβη και αναπηρία, ένα μεγάλο κενό της Ιστορίας…

«Για να πας μπροστά, πρέπει να γυρίσεις πρώτα πίσω για να πάρεις φόρα» λένε οι Κινέζοι. Το ίδιο ισχύει και στην έρευνα. Για να έχουμε μια ολιστική εικόνα των πραγμάτων, πάνω σε ένα ζήτημα, είναι σημαντικό ν’ ανατρέξουμε στο παρελθόν και να εντοπίσουμε τη θεσμική ιστορία τους, μέσα από κοινωνικά γεγονότα.

του Νικόλα Τζαβάρα – Δημοσιογράφος

Έτσι λοιπόν, επιχείρησα μια μικρή αναδρομή γύρω από την αναπηρία, κι όπως εκείνη είχε διαμορφωθεί στη δυτική κοινωνία μεταξύ του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο ζούσαν τα άτομα αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η αναπηρία εθεωρείτο και αντιμετωπίζονταν ή όχι (;) ως κοινωνικό πρόβλημα!
Ούτως ώστε να έχουμε ένα δείγμα σύγκρισης με τα τωρινά δεδομένα.

Το βασικό είναι οι μεταβαλλόμενες κοινωνικές και πολιτικές οπτικές της φτώχειας κατά τη διάρκεια του 17ου και του 18ου αιώνα, οι οποίες επηρέαζαν, σαφώς, τα πράγματα και τις εξελίξεις, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη όλο και πιο ιατρικοποιημένων ερμηνειών της αναπηρίας, κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ου αιώνα. Όλες αυτές οι διαπιστώσεις συνέβαλαν στον αυξανόμενο διαχωρισμό και στιγματισμό των ατόμων με αναπηρίες.

Επίσης, η ομαδοποίηση των ατόμων με παρόμοιες αναπηρίες, με στόχο τη θεραπεία και την παροχή υπηρεσιών, παρείχε τη δυνατότητα ανάπτυξης ομαδικών ταυτοτήτων, οι οποίες τελικά διευκόλυναν την εμφάνιση του πολιτικού ακτιβισμού στη μοντέρνα εποχή.

«Μια αναπηρία κατασκευάζεται κοινωνικά»

Σε όλη την ιστορία της Δύσης, η αναπηρία συνιστά το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ των συγκεκριμένων απαιτήσεων μιας δεδομένης βλάβης, της ερμηνείας αυτής της βλάβης από την κοινωνία και του ευρύτερου πολιτικού και οικονομικού πλαισίου της αναπηρίας. Η αντίθεση μεταξύ αναπηρίας και βλάβης τροφοδοτεί μια βασική, βαθύτερη υπόθεση, η οποία αναφέρει πως η αναπηρία υπάρχει σε σχέση με το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, ενώ η βλάβη είναι μια βιολογική κατάσταση.

Ο Lennard Davis (2000) περιγράφει με σαφήνεια τη σχέση μεταξύ αναπηρίας και βλάβης ως εξής: «Η αναπηρία δεν αφορά τόσο την έλλειψη μιας αίσθησης ή την παρουσία μιας κινητικής ή ψυχικής βλάβης, όσο την πρόσληψη και κατασκευή αυτής της διαφοράς. Μια βλάβη συνιστά βλάβη, αλλά ένα περιβάλλον χωρίς ράμπες μετατρέπει αυτή τη βλάβη σε αναπηρία. Μια αναπηρία κατασκευάζεται κοινωνικά».

Ο Davis τονίζει ότι, πριν το 18ο αιώνα, η αναπηρία δεν συνιστούσε κοινωνική κατηγορία, παρότι οι βλάβες ήταν αναμφίβολα αρκετά συχνές στον γενικό πληθυσμό.

Η παρουσίαση της ιστορίας της αναπηρίας στη Δύση είναι ένα δύσκολο εγχείρημα. Διότι είναι εξαιρετικά περιορισμένη στα συγγράμματα, στην χρήση στοιχείων από πρωτογενείς πηγές, ειδικά για περιόδους πριν τον 19ο αιώνα. Πρόσφατες αναλύσεις της αναπηρίας βασίζονται περισσότερο σε τεκμηρίωση πρωτογενών πηγών με αφετηρία τις ΗΠΑ. Ένας ακόμη σημαντικός λόγος είναι ότι οι ιστορίες της αναπηρίας σπάνια είναι αντιπροσωπευτικές μιας ευρείας δι-αναπηρικής οπτικής που περιγράφει τις ιστορικές διασυνδέσεις σε όλο το φάσμα της ψυχικής, κινητικής και αισθητηριακής αναπηρίας.

Αρχαία Ελλάδα, Ρώμη και αναπηρία

Ο μέσος όρος του προσδόκιμου ζωής στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη δεν υπερέβαινε γενικά τα 37 και 44 έτη για τις γυναίκες και τους άνδρες, αντίστοιχα.

Λόγω της αδιάλειπτης ύπαρξης ασθενειών, πολέμων, φτωχής προγεννητικής φροντίδας, κακής διατροφής και τραυματισμών που συνέβαιναν κατά τη διάρκεια της σκληρής εργασίας των περισσότερων ατόμων, οι βλάβες και οι δυσμορφίες ήταν πολύ συχνές. Ακόμη και μικροί τραυματισμοί, όπως σπασμένα άκρα, συνεπάγονταν βλάβες που προκαλούσαν αναπηρίες στην πλειονότητα του πληθυσμού, η οποία ήταν πολύ φτωχή για να αναζητήσει ιατρική φροντίδα (Garland 1995).

Όπως τονίζει ο Garland (1995): «Η ζωή στον αρχαίο κόσμο ήταν δυσάρεστη, κτηνώδης και σύντομη. Οι πιο προνομιούχοι ήταν όσοι είχαν την τύχη να γεννηθούν ελεύθεροι άνδρες με άριστη υγεία. Όμως η συντριπτική πλειονότητα δεν ανήκε βεβαίως σε αυτή την ιδανική κατηγορία».

Και σήμερα πια, εδώ, τίθενται τα εξής ερωτήματα:

Έχοντας υπόψη τις παραπάνω καταγραφές, οι οποίες είναι βασισμένες σε στοιχεία, τί και κατά πόσο έχει αλλάξει, ανατραπεί και διαφοροποιηθεί, στις ημέρες μας;
Ποια η ποιότητα ζωής των αναπήρων;
Πόσο τους σέβεται ή τους έχει συμπεριλάβει η κοινωνία μέσα στο σύνολό της;