Kάποιες φορές ακούμε ότι η ΑΒΑ είναι «κακοποιητική», κάνει τα παιδιά «ρομπότ», τα «τιμωρεί και τα τραυματίζει ψυχικά»!
Τι ισχύει όμως πραγματικά;…
της Εύης Κωτσιοπούλου – MSc ABA, Πιστοποιημένη Αναλύτρια Συμπεριφοράς (BCBA #1-19-35751) & Ειδική Παιδαγωγός, Συνιδρύτρια & Υπεύθυνη Επιστημονικής Ομάδας BEEhavior
Η ΑΒΑ (Applied Behavior Analysis, στα ελληνικά Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς) είναι η επιστήμη που βασίζεται στις αρχές του Συμπεριφορισμού. Γνωρίζουμε και πιστεύουμε δηλαδή ότι για να κατακτηθούν δεξιότητες και να αντιμετωπιστούν κάποιες συμπεριφορές θα πρέπει να τροποποιηθεί το περιβάλλον. Να αλλάξει το «πριν» και το «μετά» γύρω από την συμπεριφορά που σκοπεύουμε να διαχειριστούμε. Γνωρίζουμε επίσης ότι κάθε συμπεριφορά έχει έναν σκοπό, μια λειτουργία, είναι δηλαδή σαν ένα μήνυμα από την πλευρά του ατόμου που ίσως δεν έχει κάποιον άλλο τρόπο να εκφραστεί!
Οι βασικές μας αρχές…
Αντίθετα με όσα ακούγονται, όσοι είμαστε πιστοποιημένοι να εφαρμόζουμε την ΑΒΑ οφείλουμε να δρούμε με επιστημονικότητα, σεβασμό και ενσυναίσθηση, προς όφελος του ατόμου που υποστηρίζουμε. Είναι πολύ σημαντικό για εμάς να τηρούμε την εχεμύθεια και να αφαιρούμε της παρουσίας μας και την υποστήριξή μας όταν πλέον δεν μας χρειάζεται η οικογένεια και το άτομο.
Ποιοι είναι οι στόχοι ενός προγράμματος ΑΒΑ;…
Ένα ΑΒΑ πρόγραμμα στοχεύει σε δύο πράγματα. Αφενός στην κατάκτηση δεξιοτήτων σε όλους τους τομείς ανάπτυξης (επικοινωνία, αυτοεξυπηρέτηση, παιχνίδι/ελεύθερος χρόνος, ακαδημαϊκές δεξιότητες, κοινωνικότητα κλπ.) και αφετέρου στην διαχείριση συμπεριφορών. Αυτά τα δύο λοιπόν είναι αλληλένδετα! Όσες περισσότερες δεξιότητες έχει κάποιος (ακόμη και στο να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του) τόσο λιγότερες δυσκολίες συμπεριφοράς εμφανίζει!
Άρα ένα ΑΒΑ πρόγραμμα οφείλει να κάνει και τα δύο με περισσότερη έμφαση στην κατάκτηση δεξιοτήτων και όχι στην «στεγνή» διαχείριση της συμπεριφοράς! Ο απώτερος σκοπός είναι το άτομο και η οικογένειά του να ζουν μία όσο το δυνατόν αυτόνομη, ήρεμη και ευχάριστη ζωή.
Και πώς γίνεται αυτό;…
Σε κάθε ΑΒΑ πρόγραμμα γίνεται μία εκτενής-λεπτομερής αξιολόγηση των δεξιοτήτων και δυσκολιών του παιδιού και της οικογένειας. Ταυτόχρονα, γίνεται και αξιολόγηση των συμπεριφορικών δυσκολιών για να βρούμε αν υπάρχουν συμπεριφορές προς διαχείριση και να εντοπίσουμε «γιατί» εκδηλώνεται η κάθε συμπεριφορά.
Αξιολογούμε επίσης τους «ενισχυτές», δηλαδή ψάχνουμε να βρούμε τι θα κινητοποιούσε το παιδί να μάθει ή και τι το ωθεί σε ή ενισχύει αρνητικές-δύσκολες συμπεριφορές!
Τέλος, «κόβουμε» τους στόχους σε μικρότερα «κομμάτια» ώστε να είναι προσαρμοσμένο στις δυνατότητες του ατόμου που υποστηρίζουμε.
Και ξεκινάμε τη διδασκαλία σε τρεις μορφές:
- Επαναλαμβανόμενη εξάσκηση μιας δεξιότητας μέχρι την κατάκτησή της.
- Χρήση κάθε ευκαιρίας που προκύπτει με φυσικότητα για εξάσκηση των δεξιοτήτων στο φυσικό περιβάλλον του παιδιού (σχολείο, σπίτι κλπ.)
- Αν χρειαστεί (κυρίως όταν πρόκειται για δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης) χωρίζουμε τη δεξιότητα σε βήματα και διδάσκουμε κάθε βήμα συστηματικά μέχρι την κατάκτηση του τελικού στόχου. Για παράδειγμα διδάσκουμε το πλύσιμο χεριών βήμα βήμα με συστηματικό τρόπο.
Τα προγράμματα ΑΒΑ μπορούν να εφαρμοστούν 1:1 σε κέντρα ή/και κατοίκον, σε μικρές ομάδες ή ακόμη και σε σχολικές τάξεις.
Σε ποιους απευθύνεται;…
Βάσει ερευνών, τα προγράμματα ΑΒΑ έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά στην κατάκτηση επικοινωνιακών, γνωστικών, κοινωνικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης και στη διαχείριση συμπεριφορών όπως επιθετικότητα, εκρήξεις θυμού, αυτοτραυματισμοί κλπ.
Έχει αποδειχθεί ότι οι πιθανότητες επιτυχίας ενός προγράμματος ΑΒΑ είναι ακόμη περισσότερες σε περιπτώσεις έγκαιρης παρέμβασης (ηλικίες 0-6 ετών), με διάρκεια αρκετών ωρών την εβδομάδα (20 ώρες την εβδομάδα) και με ταυτόχρονη και συστηματική εμπλοκή των φροντιστών (Gitimoghaddam et al., 2022, Linstead et al., 2017).
Όλες οι πρόσφατες έρευνες αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων ΑΒΑ και επιβεβαιώνουν ότι είναι η μόνη ΜΗ φαρμακευτική προσέγγιση για την κατάκτηση δεξιοτήτων και τη διαχείριση της συμπεριφοράς με μακροχρόνια αποτελέσματα σε μεγάλο μέρος του αυτιστικού πληθυσμού (Medavapuru, 2019).
Απόψεις…
Ναι! Το ξέρουμε ότι από το κίνημα της νευροδιαφορετικότητας- ο κοινωνικός όρος για τις Νευροαναπτυξιακές Διαταραχές- και τα αυτιστικά άτομα έχουν κάποιες αντιρρήσεις ως προς την εφαρμογή ΑΒΑ προγραμμάτων. Το ακούμε, εξελισσόμαστε μέσα από αυτό, διορθώνουμε τυχόν παραλείψεις, γινόμαστε καλύτεροι επαγγελματίες και γονείς μέσα από αυτό.
Αλλά όπως σε κάθε επιστήμη, πρέπει να διαχωρίζουμε την επιστήμη αυτή καθαυτή από την εφαρμογή της!
Καμία επιστήμη δεν προτρέπει για «τιμωρίες» και «κανονικοποίηση» των αυτιστικών ατόμων. Αυτό το κάνουν όσοι ΔΕΝ έχουν πραγματικά εντρυφήσει, δεν έχουν πιστοποιηθεί στην εφαρμογή των επιστημονικά αποδεδειγμένων μεθόδων και δεν ενημερώνονται για τα τελευταία δεδομένα στον επιστημονικό χώρο.
Έτσι, λοιπόν, σας προτρέπουμε να μάθετε τι είναι η ΑΒΑ, τι λέει η έρευνα γύρω από αυτήν και πώς μπορεί να βοηθήσει ένα αυτιστικό άτομο και την οικογένειά του για μία όσο το δυνατόν ευχάριστη και αυτόνομη ζωή.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες στο βιντεομάθημά μας «ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙΑ ΑΥΤΗ Η ΑΒΑ;»
Γράφει: η Εύη Κωτσιοπούλου – MSc ABA, Πιστοποιημένη Αναλύτρια Συμπεριφοράς (BCBA #1-19-35751) & Ειδική Παιδαγωγός, Συνιδρύτρια & Υπεύθυνη Επιστημονικής Ομάδας BEEhavior
Επιμέλεια: Πόπη Μάλεση – B.A, M.A Psychology
Βιβλιογραφία:
- Arntzen E, Pellón R. A View on the Development and Current Situation of Behavior Analysis in Europe. Behav. Soc. Iss. 2021;30(1):346–60. doi: 10.1007/s42822-021-00068-w. Epub 2021 Aug 26. PMCID: PMC8390114.
- Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2007). Applied Behavior Analysis (2nd ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson Education.
- Gitimoghaddam, M., Chichkine, N., McArthur, L. et al. Applied Behavior Analysis in Children and Youth with Autism Spectrum Disorders: A Scoping Review. Perspect Behav Sci 45, 521–557 (2022). https://doi.org/10.1007/s40614-022-00338-x
- Linstead E, Dixon DR, Hong E, Burns CO, French R, Novack MN, Granpeesheh D. An evaluation of the effects of intensity and duration on outcomes across treatment domains for children with autism spectrum disorder. Transl Psychiatry. 2017 Sep 19;7(9):e1234. doi: 10.1038/tp.2017.207. PMID: 28925999; PMCID: PMC5639250.
- Medavarapu S, Marella LL, Sangem A, Kairam R. Where is the Evidence? A Narrative Literature Review of the Treatment Modalities for Autism Spectrum Disorders. Cureus. 2019 Jan 16;11(1):e3901. doi: 10.7759/cureus.3901. PMID: 30911457; PMCID: PMC6424545.
- Григоренко, Е & Torres, Stephanie & Лебедева, Е & Bondar, Yevgeny. (2018). Evidence-Based Interventions for ASD: A Focus on Applied Behavior Analysis (ABA) Interventions. Психология Журнал Высшей школы экономики. 15. 711-727. 10.17323/1813-8918-2018-4-711-727.
