Τα παιδιά στο στόχαστρο του νόμου: Responsible Child

Ζώντας σε μία χώρα με τόσες παθογένειες, που πρέπει κάθε μέρα να παλεύουμε για το αυτονόητο, έχουμε συχνά την τάση να εξιδανικεύουμε το τι συμβαίνει στο εξωτερικό.

του Βαγγέλη Καρατζά – Πατέρας παιδιού στο Φάσμα του Αυτισμού

Και όμως την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα υπάρχουν ακόμα «ανεπτυγμένες» χώρες που παραβιάζουν θεμελιώδη δικαιώματα και αρχές.

Ενα τέτοιο παράδειγμα μας δίνει η τηλεταινία παραγωγής BBC του 2019 “Responsible Child” (Υπεύθυνο Παιδί). Η βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα ταινία ασχολείται με την δικαστική υπόθεση ενός 12χρονου αγοριού του Ραφαέλ ή αλλιώς Ρέι, όπου κατηγορείται μαζί με τον ενήλικο αδερφό του για τον βάναυσο φόνο του κακοποιητικού πατριού τους.

Αυτό που είναι απίστευτο είναι ότι στη βρετανική νομοθεσία, προβλέπεται ότι τα παιδιά που είναι από 10 ετών και άνω δικάζονται για εγκληματικές ενέργειες ως ενήλικες και όχι από δικαστήρια ανήλικων.

Μία προδιαγεγραμμένη πορεία…

Βλέπουμε την πλήρη αποτυχία όλων των μηχανισμών να προστατεύσουν τον Ρέι.

Ένας αλκοολικός πατέρας, ένας βίαιος πατριός, μία μητέρα φανερά επιβαρυμένη που δεν μπορεί να φροντίσει τα παιδιά της και ένας μεγαλύτερος αδερφός με έντονα ψυχικά τραύματα είναι το περιβάλλον στο οποίο καλείται να επιβιώσει.

Ζώντας τη πραγματική φτώχεια και δεχόμενος μπούλινγκ στο σχολείο, μένει απροστάτευτος τόσο από τις κοινωνικές υπηρεσίες που δείχνουν επιφανειακό ενδιαφέρον όσο και από την υποτιθέμενη δικαιοσύνη.

Ποια λογική υπάρχει σε ένα σύστημα που αφήνει κάποιον που επιτέθηκε με τσεκούρι στο θετό του παιδί, να επιστρέψει στο ίδιο οικογενειακό περιβάλλον ;

Το τίμημα…

Πολλές φορές κάνουμε το λάθος να υπερεκτιμούμε την ψυχική ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα των παιδιών, υποτιμώντας όμως το τίμημα που πληρώνουν ψυχολογικά για όλη τους τη ζωή, από τις τραυματικές εμπειρίες που βιώνουν.

Μεγάλο είναι όμως και το βάρος των παιδιών όπως ο Ρέι, που πρέπει να ωριμάσουν απότομα λόγω της ανικανότητας των ενηλίκων να αναλάβουν τις ευθύνες που τους αναλογούν. Ακόμα και τα πιο βασικά για τη καθημερινότητα ενός παιδιού όπως είναι τα ρούχα ή η γονική φροντίδα δεν είναι δεδομένα για το Ρέι.

Από τις λιγες χαρούμενες στιγμές της ταινίας είναι όταν παίρνει μία επιδότηση από το σχολείο και πάει επιτέλους να ψωνίσει κάποια ρούχα και πράγματα για αυτόν και τα αδέρφια του στο σούπερ μάρκετ.

Και κάπως έτσι ενα έξυπνο παιδί που του αρέσει η αστρονομία, ένα παιδί με ενσυναίσθηση που λίγο πριν την ετυμηγορία του δικαστηρίου ρωτάει τη δικηγόρο του αν είναι καλά, επειδή την παρακολούθησε κρυφά να κλαίει, καταλήγει στο εδώλιο του κατηγορουμένου.

Η βαναυσότητα του νόμου…

Το μυαλό ενός παιδιού λειτουργεί κατά βάση συναισθηματικά και αντιδρώντας σε αισθητηριακά ερεθίσματα. Το κομμάτι του ορθολογισμού είναι κάτι που ωριμάζει μετά την ενηλικίωση.

Κι όμως αυτή η βασική αρχή που καταδεικνύεται από τους ειδικούς στην ταινία, αγνοείται από το βρετανικό νομικό σύστημα και αντιμετωπίζονται τα παιδιά ως ενήλικες με πλήρη καταλογισμό και υπευθυνότητα για τις πράξεις τους.

«Αν ήσουν 30 χρόνων και είχες αποδεδειγμένα νοητική λειτουργία 12χρόνου θα είχες απαλλαχτεί, τώρα δικάζεσαι σαν ενήλικας» λένε στο Ρέι.

Τόση σκληρότητα σε ένα γελοίο σκηνικό με περούκες, κατάλοιπο της αυτοκρατορικής Αγγλίας, σε ένα σύστημα που αρνείται να δεχτεί βασικά δεδομένα της σύγχρονης ψυχολογίας και εγκληματολογίας. Οι ενήλικες έχουμε πάντα τη δυνατότητα να ξεφύγουμε από καταστάσεις, να κάνουμε μία νέα αρχή μόνοι μας, ένα παιδί όμως δεν μπορεί να κάνει το ίδιο αν δεν προστατευτεί από κάποιον ενήλικα, δεν έχει πού να καταφύγει.

Το ερώτημά του βίαιου εγκλήματος…

Όταν ένα παιδί βρίσκεται σε αδιέξοδο, δεν έχει καμία προστασία, κανένα στήριγμα και δεν έχει ανάπτυξει βιολογικά τη δυνατότητα της ορθολογικής σκέψης και κατανόησης των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων μιας πράξης, είναι φυσιολογικό να αντιδράσει ενστικτωδώς.

Και η βία όσο κι αν δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε είναι ένας μηχανισμός αυτοάμυνας που ενεργοποιείται από το ένστικτο αυτοσυντήρησης. Την αντίφαση αυτή τη βλέπουμε καθαρά στη σκηνή που ο Ρέι νιώθει πραγματικές τύψεις και μεταμέλεια που σκότωσε μια πασχαλίτσα ενώ ταυτόχρονα δεν μπορεί να συλλάβει το μέγεθος της πράξης για την οποία κατηγορείται, όπως και σε αυτή που κάνει κούνια, λουσμένος στο αίμα μετά το φόνο.

Οταν ξεσπάει η βία είναι ανεξέλεγκτη ακόμα και για ένα μικρό παιδί γεματο με συσσωρευμένη οργή και τρόμο.

Ταινία για ένα ρόλο…

Το cast της ταινίας δεν είναι κακό, μάλιστα το ρόλο του συνηγόρου παίζει η ηθοποιός Michelle Fairley που υποδυόταν την Catelyn Stark στο Game of Thrones.

Αυτό που κλέβει την παράσταση όμως είναι η ρεαλιστική ερμηνεία του Billy Barrat στο ρόλο του Ρέι.

Είναι μοναδικος ο τρόπος που διαχειρίζεται τις σιωπές του, το βλέμμα του και η ερμηνευτική του ωριμότητα είναι αξιοθαύμαστη.

Και αυτό πάντα με προβληματίζει, επειδή δεν ξέρω πώς μπορεί ένα παιδί να απεικονίσει μία τέτοια γκάμα συναισθημάτων, το τραύμα, την ενοχή, την απελπισία, το φόβο χωρίς να έχει κάποιο αντίκτυπο στην ψυχολογία του. Η σκηνή του σπαραγμού προς το τέλος της ταινίας, δύσκολα βγαίνει πειστικά ακόμα και από ενήλικες ηθοποιούς και όμως ο Barrat το καταφέρνει.

Γιατί μας αφορά το φιλμ;

Ο σκηνοθέτης Νιck Holt, που ειδικεύεται στα ντοκιμαντέρ δεν δοκίμασε κάτι αισθητικά ή αφηγηματικά πρωτοποριακό αλλά περιγράφει με ευκρινή τρόπο μία παράλογη νομική πραγματικότητα

Ακόμα και αν δεν έχουμε στην Ελλάδα παρόμοια νομοθεσία, το πρόβλημα που περιγράφεται εδώ αφορά όλους μας και είναι η έλλειψη ουσιαστικής προστασίας των παιδιων από κακόποιητικά περιβάλλοντα.

Μία κοινωνία που δεν προστατεύει τα παιδιά της από την παραμέληση, την κακοποίηση, τη φτώχεια και την περιθωριοποίηση, νομοτελειακά γεννάει ανισότητες και παραβατικότητα. Η δικαιοσύνη σε μια τέτοια κοινωνία, όπως δείχνει η ταινία, είναι απλώς ένας τιμωρητικός μηχανισμός για αυτούς πού δεν έχουν τη δύναμη ή τα μέσα να την παρακάμψουν.

Ποιός ανέχεται έναν τέτοιο κόσμο, όπου χωρίς ουσιαστική δικαιοσύνη κανείς δεν είναι ασφαλής;