Όλοι βιώνουμε μία ιδιαίτερη περίοδο στη ζωή μας. Ίσως είναι μια περίοδος περισυλλογής, στοχασμού και αξιολόγησης των αξιών μας. Είναι μια περίοδος που θα δοκιμάσει τον εαυτό μας και τις σχέσεις μας με τα μέλη της οικογένειάς μας.
του Μάρκου Παναγιώτου – Εργοθεραπευτής
Μπορεί για κάποιους να αποδειχθεί ευλογία, ενώ για άλλους κατάρα. Είναι μια περίσταση που μπορεί να την αξιοποιήσουμε για να γίνουμε καλύτεροι, ή να την αφήσουμε ανεκμετάλλευτη και να γίνουμε χειρότεροι. Μπορεί να γίνουμε πιο “fit”, ή πιο δυσκίνητοι και παχύσαρκοι. Ίσως μάθουμε κάτι καινούριο ή να ξεχάσουμε κι αυτά που ξέρουμε. Ίσως γίνουμε καλύτεροι γονείς, ή το αντίθετο. Ίσως είναι η ευκαιρία που ψάχναμε για να κάνουμε εργασίες στο σπίτι για τις οποίες ποτέ δεν βρίσκαμε χρόνο, ή να αναθεωρήσουμε τις συνήθειές μας και να τις αλλάξουμε, αντικαθιστώντας τις κακές με καλές. Όλα θα εξαρτηθούν από το πώς βλέπουμε αυτή την περίοδο και πώς την αξιοποιούμε.
Βιώνοντας κι εγώ αυτήν την κατάσταση, σκέφτομαι αν και πώς μπορεί ο εργοθεραπευτής να παρέμβει βοηθώντας τους άλλους να αξιοποιήσουν καλύτερα τον ελεύθερο χρόνο που έχουν αυτήν την περίοδο, έστω και σε κατ’ οίκον περιορισμό. Ομολογουμένως, αν και εργάζομαι αρκετά χρόνια ως εργοθεραπευτής, εξακολουθώ να προβληματίζομαι για το πόσο μεγάλο πεδίο εφαρμογής έχει η συγκεκριμένη ειδικότητα, είναι πράγματι χαοτικό.
Πώς μπορώ ως εργοθεραπευτής να συμβάλλω ώστε να γίνει πιο ποιοτική και παραγωγική η δική μου ζωή, η ζωή της οικογένειάς μου και των συνανθρώπων μου;
Ίσως βέβαια πείτε: «Τι σχέση μπορεί να έχει ο εργοθεραπευτής με ανθρώπους υγιείς;» Κατά την άποψή μου, όλοι είμαστε, κατά μία έννοια, άτομα με «ειδικές ανάγκες». Αυτό προκύπτει σχεδόν πάντα όταν πραγματοποιείται μια λεπτομερής αξιολόγηση όλων των Τομέων Εκτέλεσης σε ένα άτομο. Το ζητούμενο δεν είναι αν είμαστε ή όχι λειτουργικοί, αλλά σε ποιο βαθμό έχει επηρεαστεί η λειτουργικότητά μας, ποιοτικά και ποσοτικά, σε έναν ή περισσότερους τομείς στη ζωής μας. Ή, αν θέλετε, σε ποιο βαθμό χάνει καθημερινά ο μέσος Έλληνας, δίχως καν να το αντιλαμβάνεται, τη λειτουργικότητά του, μέσα από τις συνήθειές του, τη νοοτροπία του, τις επιλογές του και τον τρόπο ζωής του;
Η διαδικασία αυτή μπορεί να προχωρά αργά, ασυναίσθητα, αλλά, όταν έρθει «ο λογαριασμός», ίσως τα πράγματα να είναι πλέον πολύ δύσκολο να αλλάξουν – ίσως και αδύνατον. Οι νέες γενιές, λόγω της υπερβολικής χρήσης του κινητού και της τεχνολογίας, επηρεάζονται αρνητικά και χάνουν σιγά-σιγά τη λειτουργικότητά τους με κακή πρόγνωση για το μέλλον. Φυσικά, οι ενήλικες δεν εξαιρούνται από αυτήν την κατάσταση. Μερικές φορές, αισθάνομαι ότι χρειάζεται w-40 για να ξεκολλήσει η παλάμη μου από το ποντίκι του υπολογιστή, ή ότι ο πισινός μου και η καρέκλα έχουν γίνει ένα. Πρέπει, λοιπόν, να παρέμβουμε έγκαιρα γιατί «η πρόληψη είναι προτιμότερη από τη θεραπεία».
Σύμφωνα με ένα εγχειρίδιο εργοθεραπείας, εργοθεραπεία, είναι η «εφαρμοσμένη επιστήμη που μελετά και χρησιμοποιεί τα ανθρώπινα έργα στους τομείς της αυτοφροντίδας, της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου και της παραγωγικότητας, με στόχο να παράσχει τη δυνατότητα σε άτομα με περιορισμούς στη λειτουργικότητα να εκτελούν τις καθημερινές τους δραστηριότητες στο μέγιστο των ικανοτήτων τους.» Οι ικανότητες, οι δεξιότητες και οι λειτουργίες καθορίζουν την ποιοτική και ποσοτική εκτέλεση ενός έργου. Ο εργοθεραπευτής εμπλέκεται όταν υπάρχει «στέρηση ανθρώπινων έργων που οφείλονται και σε εξωγενείς παράγοντες και είναι πέρα από τον έλεγχο του ατόμου (π.χ. ανεργία, εγκλεισμός σε ιδρύματα, άσυλα ή, θα πρόσθετα, και στο σπίτι λόγω καραντίνας)». Η στέρηση λοιπόν δεν προκύπτει μόνο από ενδογενείς παράγοντες (π.χ. αναπηρία, παθολογία, αναπτυξιακές διαταραχές, κ.ά.), αλλά και από εξωγενείς.
Το «έργο» αφορά «δραστηριότητες καθημερινής ζωής» και «συμπεριλαμβάνει οτιδήποτε κάνει ο άνθρωπος για να φροντίσει τον εαυτό του (αυτοφροντίδα), να αξιοποιήσει τον ελεύθερο χρόνο του (αξιοποίηση ελεύθερου χρόνου) και να συνεισφέρει στην οικονομική και κοινωνική ζωή της κοινότητας (παραγωγικότητα)». Ο εργοθεραπευτής εμπλέκεται στην «παροχή δυνατότητας έργου», που περιλαμβάνει «διαδικασίες διευκόλυνσης, καθοδήγησης, εκπαίδευσης, ενθάρρυνσης, παρέμβασης στο περιβάλλον και γενικότερα κάθε είδους συνεργασίες, με σκοπό τα άτομα ή οι ομάδες να έχουν τα μέσα και τις ευκαιρίες να επιλέγουν, να οργανώνουν και να εκτελούν τα έργα τους».
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, ένας τομέας εκτέλεσης που ενδιαφέρει τον εργοθεραπευτή είναι οι λεγόμενες δραστηριότητες καθημερινής ζωής (ΔΚΖ). Σε αυτές περιλαμβάνεται, μεταξύ των άλλων, η διατήρηση της υγείας, που περιλαμβάνει την «υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών για την πρόληψη ασθενειών και την προαγωγή της υγείας».
«Η υγεία δεν είναι το παν στη ζωή, αλλά όταν την χάνεις, χάνεις τα πάντα»
Η διατήρηση της υγείας περιλαμβάνει:
- σωματική άσκηση,
- ισορροπημένη διατροφή,
- μείωση των συμπεριφορών που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία.
Επίσης, περιλαμβάνεται η επονομαζόμενη «λειτουργική κινητικότητα»:
- Αλλαγή στάσεων-θέσεων,
- Μετακίνηση στο μπάνιο, στο κρεβάτι, στο αυτοκίνητο, στην καρέκλα, στο σπίτι, κ.ά.
- Μεταφορά αντικειμένων.
Ένας άλλος τομέας είναι οι εργασιακές και παραγωγικές δραστηριότητες, όπως:
- καθαριότητα (σκούπισμα, σφουγγάρισμα, ξεσκόνισμα, τρίψιμο, στρώσιμο, κ.ά.),
- συντήρηση νοικοκυριού.
Ένας τρίτος τομέας εκτέλεσης είναι γνωστός στην εργοθεραπεία ως «δραστηριότητες παιχνιδιού και αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου».
Για να μπορέσει ο καθένας μας να συμμετέχει ικανοποιητικά στους παραπάνω τομείς, θα πρέπει να έχουν αναπτυχθεί καλά οι απαραίτητες δεξιότητες. Και για να μπω επιτέλους στο ψητό, μια σημαντική δεξιότητα, η ιδιοδεκτικότητα, αποτελεί σύμφωνα με τη μέθοδο της αισθητηριακής ολοκλήρωσης, το «Βαρύ Πυροβολικό», τον μεγάλο ρυθμιστή:
- χαμηλώνει και ομαλοποιεί την υψηλή εγρήγορση·
- ανεβάζει και ομαλοποιεί τη χαμηλή εγρήγορση·
- φέρνει τον άνθρωπο σε μια ισορροπία.
Μια πολύ καλή συμβουλή που δόθηκε πριν από χρόνια από έναν γιατρό σε μια γυναίκα που υπέφερε από υπερδιέγερση, αναστάτωση, στενοχώρια και άγχος ήταν η εξής: «Κάνε γενική καθαριότητα σε όλο το σπίτι. Σκούπισε, σφουγγάρισε, τίναξε χαλιά, μετακίνησε έπιπλα, κλπ.». Πράγματι, η γυναίκα αισθανόταν μετά πολύ καλύτερα. Η δραστική ενεργοποίηση του ιδιοδεκτικού συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στο παραπάνω αποτέλεσμα.
Ο ρόλος της Ιδιοδεκτικότητας στην περίοδο Καραντίνας
Θέλω να αναφερθώ κυρίως στην ιδιοδεκτικότητα και στον ρόλο της την περίοδο της καραντίνας – και όχι μόνο. Κατά μία έννοια, «ιδιοδεκτικότητα» είναι η επικοινωνία των μυών και των αρθρώσεων με τον εγκέφαλο. Η επικοινωνία αυτή επηρεάζεται δυσμενώς από τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Έχει διαταραχθεί η κίνηση, η συμπεριφορά, η διάθεση. Έχει χαθεί αρκετά η αρμονία και η συνεργασία που χαρακτηρίζει το νευρομυοσκελετικό σύστημα, το οποίο τελικά λειτουργεί σαν μια ασυγχρόνιστη και ξεκούρδιστη μπάντα, στην οποία ο κάθε μουσικός (μυς) κάνει ό,τι θέλει ή ό,τι μπορεί (αν δεν έχει αδρανήσει – ατονήσει απ’ την αχρησία), με αποτέλεσμα ο μαέστρος (εγκέφαλος) να τρελαίνεται.
Ζούμε στην εποχή που καθόμαστε πολύ και κινούμαστε λίγο. Αυτό αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο κομμάτι του «σύγχρονου-ανεπτυγμένου πολιτισμού» και ισχύει πολύ περισσότερο για τον νεοέλληνα. Αυτό το πρότυπο, όμως, προκαλεί σοβαρότατα προβλήματα υγείας. Ο σύγχρονος δυτικός άνθρωπος εμπλέκεται σε ελάχιστα πρότυπα κίνησης, λες και έχει μπει σε καλούπι. Καθιστή θέση, όρθια θέση, μικρού εύρους σκύψιμο και γονάτισμα, περιορισμός στη στροφή του κεφαλιού; Δύσκολα μπορώ να σκεφτώ και άλλα κινητικά πρότυπα του σημερινού πολιτισμένου ανθρώπου.
Τα μυοσκελετικά προβλήματα είναι πολύ κοινά και συνηθισμένα στους Ευρωπαίους. Στα κράτη της ΕΕ, το 25% του εργαζόμενου πληθυσμού υποφέρει από πόνους στην πλάτη και το 23% από μυαλγίες. Πάνω από τους μισούς, συγκεκριμένα το 62%, εκτελούν για παρατεταμένο διάστημα της ημέρας εργασίες που απαιτούν επαναλαμβανόμενη κίνηση των χεριών. Ένα σημαντικό ποσοστό (46%) βρίσκεται αναγκαστικά σε επίπονες ή κουραστικές στάσεις. Το περιβάλλον του χώρου εργασίας και οι παρατεταμένες θέσεις και στάσεις, τόσο κατά την εργασία όσο και κατά τη χαλάρωση-ψυχαγωγία στο σπίτι, δημιουργούν και εγκαθιστούν λανθασμένα πρότυπα στάσης στην καθημερινή ζωή, με συνέπεια σύνδρομα υπέρχρησης, παθήσεις καταπόνησης, δημιουργία μυϊκών σπασμών, μείωση της ικανότητας και της λειτουργικότητας των πνευμόνων, κακή διάθεση και συμπεριφορά, άγχος και στρες λόγω χρόνιου πόνου, προοδευτική έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου και ο κατήφορος συνεχίζει.
Θα πρέπει να νιώθουμε πολύ ευγνώμονες για το μυοσκελετικό μας σύστημα.
Αποτελεί ένα θαύμα, μια εκπληκτική βιολογική μηχανή με τρομερή πολυπλοκότητα στη δομή και τη λειτουργικότητα. Το σώμα μας αποτελείται από εκατοντάδες μύες. Ο συνδυασμός των κινήσεων είναι στην πραγματικότητα άπειρος. Θα έλεγα πως το σώμα μας είναι το σπίτι μας και το αυτοκίνητό μας.
Τι έχει μεγαλύτερη αξία; Το σπίτι, το αυτοκίνητο ή το σώμα μας, το οποίο μας επιτρέπει, μέσω της κίνησης αλλά και των αισθήσεων, όχι απλά να ζούμε, αλλά και να απολαμβάνουμε -να νιώθουμε- τη ζωή; Τι φροντίζουμε και συντηρούμε περισσότερο; Το σπίτι, το αυτοκίνητο ή τον εαυτό μας;
Όπως αναφέρω παραπάνω, ο εργοθεραπευτής ενδιαφέρεται και για τη διατήρηση της υγείας που περιλαμβάνει τη σωματική άσκηση, την ισορροπημένη διατροφή και τη μείωση των συμπεριφορών που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία. Επίσης, ενδιαφέρεται για τη λειτουργική κινητικότητα, την παραγωγικότητα και την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου.
Μήπως η καραντίνα είναι η χρυσή ευκαιρία για αφύπνιση; Μήπως πρέπει να αναθεωρήσουμε τρόπους σκέψης, συμπεριφοράς, νοοτροπίας, άσκησης και διατροφής; Μήπως τώρα είναι η ευκαιρία να «απεγκαταστήσουμε» κακές συνήθειες και να «εγκαταστήσουμε» καλές; Λέγεται πως για την υιοθέτηση μιας συνήθειας χρειάζονται 3-4 εβδομάδες. Κάποιοι γκρίνιαζαν και παραπονούνταν πως δεν είχαν χρόνο για άσκηση, σωστή διατροφή, ξεκούραση, διάβασμα, παιχνίδι και επικοινωνία με τα παιδιά. Μήπως, μέσα στην καραντίνα του σπιτιού μας, αισθανόμαστε φυλακισμένοι, ενώ μπορούμε να ηρεμήσουμε, να σκεφθούμε και να δράσουμε;
Τώρα είναι η ευκαιρία για αλλαγή – για αναβάθμιση!
Έτσι λοιπόν, ως εργοθεραπευτής προτείνω ενδεικτικά μερικές δραστηριότητες που θα μας βοηθήσουν να εμπλουτίσουμε θετικά και δημιουργικά τον χρόνο μας κατά την περίοδο της καραντίνας. Υιοθετώντας καλές συνήθειες και πρακτικές, θα επιτύχουμε την πιο δραστική και διαχρονική λύση ανοσίας σε οποιαδήποτε επιδημία: την ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας συστήματος!
Προτεινόμενες Δραστηριότητες κατά την περίοδο της Καραντίνας
- Καθημερινή κίνηση και άσκηση. Μαθαίνουμε να κάνουμε πεντάλεπτα κινητικά διαλείμματα για κάθε 45 λεπτά ακινησίας (βλέπε παρακάτω για σχετικές προτάσεις).
- Καθημερινό περπάτημα 30-60 λεπτών στον ήλιο για σύνθεση βιταμίνης D, της οποίας ο ρόλος είναι σημαντικότατος.
- Κηπουρική – αν υπάρχει η δυνατότητα.
- Ανάγνωση κάποιου βιβλίο υγείας ή κάτι άλλο που θα μας βοηθήσει να κάνουμε θετικές αλλαγές. Κάποιοι έχουν βρει πρακτική σοφία στη Βίβλο (π.χ. βιβλίο των Παροιμιών, Επί του Όρους Ομιλία). Η γνώση είναι δύναμη και η κατανόησή της μπορεί να μας ωθήσει να κάνουμε τα πρώτα βήματα προς την αλλαγή.
- Μετατροπή της μπανιέρας μας σε ιαματικό λουτρό. Τη γεμίζουμε με ζεστό νερό, προσθέτουμε μια χούφτα χοντρό αλάτι και μία σόδα φαγητού ή, ιδανικά, άλατα θειικού μαγνησίου (epsom salts), μερικές σταγόνες αιθέριου ελαίου λεβάντας και απολαμβάνουμε ένα σπιτικό θεραπευτικό και χαλαρωτικό spa για 20-30 λεπτά. Εναλλακτικά αν δεν έχουμε μπανιέρα, κάνουμε ποδόλουτρο σε μια λεκάνη με ζεστό νερό στην οποία προσθέτουμε μία κουταλιά της σούπας χοντρό αλάτι και μία σόδα φαγητού ή ιδανικά άλατα θειικού μαγνησίου (epsom salts) και μερικές σταγόνες αιθέριου ελαίου λεβάντας – επίσης, για 20-30 λεπτά.
- Κάνουμε βεντούζες ή μασάζ στον/η σύντροφό μας και, κατόπιν, αλλάζουμε ρόλους.
- Μαθαίνουμε να αναπνέουμε μόνο από τη μύτη (διαφραγματική αναπνοή) και πάντα αργά, ήρεμα και ρυθμικά. Μαθαίνουμε και κάνουμε ασκήσεις αναπνοής. Η σωστή αναπνοή παίζει τεράστιο ρόλο στην υγεία και την ευεξία.
- Μαθαίνουμε μία ξένη γλώσσα μέσω διαδικτύου.
- Μαθαίνουμε κάποιο όργανο μουσικής μέσω διαδικτύου.
- Ακούμε ποιοτική μουσική που ηρεμεί και ρίχνει το επίπεδο εγρήγορσης.
- Μαγειρεύουμε νόστιμα και υγιεινά γεύματα.
- Φτιάχνουμε και πίνουμε φρέσκους χυμούς φρούτων και λαχανικών.
- Παίζουμε οικογενειακά κάποιο επιτραπέζιο παιχνίδι.
- Παρακολουθούμε κωμωδίες ή ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ.
- Κοιμόμαστε νωρίς το βράδυ και ξυπνάμε νωρίς το πρωί.
- Ξαναθυμόμαστε φίλους, γνωστούς και συγγενείς και ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή μαζί τους, ενδυναμώνοντας τη σχέση μας μέσω τηλεφώνου, και κοινωνικών δικτύων.
- Βάζουμε το χιούμορ στη ζωή μας. Το γέλιο και η ευχάριστη διάθεση, αποτελούν το καλύτερο «εμβόλιο» εναντίον κάθε ιογενούς λοίμωξης. Στην Αγία Γραφή λέει: «Η χαρούμενη καρδιά κάνει καλό ως γιατρικό…» (Παροιμίες 17:22)
Στον πρώτο σύνδεσμο παρακάτω, θα βρείτε εξαιρετικές ιδέες για να ξυπνήσετε το σώμα σας από το λήθαργο μέσω κατάλληλης άσκησης και ενεργοποίησης κυρίως του ιδιοδεκτικού συστήματος, όπως επίσης του αιθουσαίου και του απτικού, που αποτελούν τους τρεις στυλοβάτες της αισθητηριακής ολοκλήρωσης. Χρειάζεστε ελάχιστο ή καθόλου εξοπλισμό, λίγο χώρο, διάθεση, και χρόνο (υπάρχει άφθονος).
Περιλαμβάνονται λειτουργικές κινήσεις που έχουν ξεχαστεί λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής. Μπορείτε να εντάξετε προοδευτικά ένα πρόγραμμα την ημέρα διάρκειας 20 – 40 λεπτών.
Επίσης, επιλέξτε κινήσεις και συνδυασμό κινήσεων για να κάνετε κινητικά διαλείμματα 5 λεπτών ανά 45 λεπτά ακινησίας, προκειμένου να βγαίνει το σώμα και ο εγκέφαλος από την κατάσταση αδράνειας και νάρκης. Κινηθείτε αργά και νιώστε την κίνηση. Μην πιέζετε και αναγκάζετε το σώμα σας να κινηθεί πέρα από το εύρος κίνησης που μπορεί. Απολαύστε τη διαδικασία. Αν βοηθάει, χαμηλώστε τον φωτισμό και βάλτε κατάλληλη μουσική. Πειραματιστείτε με τις κινήσεις. Εμπλέξτε και τα παιδιά σας στη διαδικασία. Κάντε το να φαίνεται σαν παιχνίδι-μια ευχάριστη διαδικασία.
Προοδευτικά μέσω εφαρμογής, θα αρχίσετε να αυτοσχεδιάζετε και να δημιουργείτε δικό σας συνδυασμό κινήσεων. Θα γνωρίσετε καλύτερα το σώμα σας και θα εκπλαγείτε με τις δυνατότητές του. Πόνοι και δυσκαμψίες θα αρχίσουν να υποχωρούν. Θα αισθάνεστε πιο νέος καθώς θα κινείστε και θα λειτουργείτε πιο άνετα στην καθημερινότητα. Αναπτύσσοντας δύναμη, ευλυγισία και ελευθερία κίνησης, γινόμαστε πιο λειτουργικοί και απολαμβάνουμε περισσότερο τη ζωή.
Στο τέλος κάθε προγράμματος, μπορείτε σιγά-σιγά να εντάξετε σχοινάκι 10 λεπτών σε διαλειμματική μορφή – η απόλυτη άσκηση αισθητηριακής ολοκλήρωσης. Το σχοινάκι αποτελεί εξαιρετική άσκηση και, αντίθετα από αυτό που νομίζουν μερικοί, έχει ελάχιστους κραδασμούς όταν γίνεται σωστά. Δυναμώνει ισορροπημένα αρκετές μυϊκές ομάδες, αυξάνει την πυκνότητα των οστών, ανανεώνει τον εγκέφαλο δημιουργώντας νέες συνάψεις, βελτιώνει τη στάση και, κατ’ επέκταση, αυξάνει την ικανότητα των πνευμόνων, βελτιώνει τη λειτουργία του καρδιοαναπνευστικού και του κυκλοφορικού συστήματος, βελτιώνει τη διάθεση μέσω της παραγωγής ενδορφινών, συμβάλει στην κατανάλωση αρκετών θερμίδων και βοηθά πολύ στην καύση του λίπους. Ολόκληρο άρθρο μπορεί να γραφτεί για το πόσο θετικά επιδρά στον οργανισμό το ταπεινό σχοινάκι. Ούτε διάδρομοι, ούτε ελλειπτικά, ούτε στατικά ποδήλατα. Δείτε στον δεύτερο σύνδεσμο, παρακάτω.
https://www.youtube.com/user/kjmilad/playlists
https://www.youtube.com/channel/UCmYew1VwdbpHnSFG-CQ1A-A
Εύχομαι καλή επιτυχία!
Γράφει: ο Μάρκος Παναγιώτου – Εργοθεραπευτής
