Η δημιουργία και η ανάπτυξη υπηρεσιών υγείας σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας είναι απαραίτητη, στοχεύοντας στην εξάλειψη της ιδρυματοποίησης.
της Ελένης Δρακοπούλου – Ψυχολόγος (Εξειδικευμένη στην πολιτική της Ψυχικής Υγείας και Αναπηρίας – Mental health & disability policy professional)
Στην Ευρώπη, εκατομμύρια παιδιά, άτομα με αναπηρία, ηλικιωμένοι, άστεγοι και άτομα από άλλες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες ζουν σε απομονωμένα ιδρυματικά περιβάλλοντα, αποκλεισμένα από το κυρίαρχο ρεύμα της κοινωνίας.
Χωρίς επαρκή, ανθρωποκεντρική υποστήριξη στην κοινότητα, η οποία να είναι προσιτή για όλα τα άτομα και τις οικογένειές τους, η ιδρυματοποίηση δυστυχώς συνεχίζεται σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως και στην χώρα μας. Αυτό παραβιάζει το δικαίωμά τους να ζουν ανεξάρτητα και να έχουν επιλογές και έλεγχο στη ζωή τους, όπως και οι συμπολίτες τους.
Δεδομένου πως οι άνθρωποι που ζουν σε απομονωμένα ιδρυματικά περιβάλλοντα δεν έχουν συνήθως την δυνατότητα να συμμετάσχουν στην γενική εκπαίδευση ή να ενταχθούν στην ευρεία αγορά εργασίας, ο οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος του αποκλεισμού τους είναι πολύ υψηλός.
Η ετήσια έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ανάπτυξη, το 2016, υποστήριξε πλήρως το παραπάνω επιχείρημα και προέτρεψε «να παρέχεται κοινωνική υποδομή με έναν πιο ευέλικτο τρόπο, που να είναι εξατομικευμένη και καλύτερα ενσωματωμένη με σκοπό να προωθήσει την ενεργό ένταξη όλων των ατόμων από ευάλωτες ομάδες στην κοινωνία…».
Η ανάλυση της παραπάνω έρευνας για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό υποστήριξε επίσης πως «η πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ιατρική φροντίδα, από νεαρή ηλικία, κρίνεται απαραίτητη με σκοπό οι άνθρωποι να μεγαλώνουν και να ζουν με υγιή τρόπο συμβάλλοντας στην κοινωνία».
Η Ευρωπαϊκή Ομάδα Εμπειρογνωμόνων (European Expert Group) (1) εκφράζει την ικανοποίησή της σχετικά με το γεγονός πως αρκετές Ειδικές Συστάσεις που απευθύνονται σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Country Specific Recommendations) (2) δεσμεύτηκαν για τη μετάβασή τους από την ιδρυματική περίθαλψη στην κοινοτική περίθαλψη (community-based care).
Η Ευρωπαϊκή Ομάδα Εμπειρογνωμόνων καλεί την Ευρωπαϊκή Ένωση να συνεχίσει τον αγώνα κατά των διαχωριστικών ιδρυμάτων και να επιδιώξει τις συνθήκες που θα επιτρέψουν την ύπαρξη κοινοτήτων δίχως αποκλεισμούς στην νομοθεσία και στο σχέδιο δράσης, ακόμη και πέρα από τη χρήση των Ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων (European Structural and Investment Funds).
Ως μέλος επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της Υγείας (European Health Parliament) (3) το 2018, είχαμε καταθέσει με την ομάδα μου (επιτροπή σχεδιασμού ανθρωπίνου δυναμικού /workforce planning committee) προτάσεις, απευθυνόμενες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον πολιτικό ανασχεδιασμό στα θέματα της υγείας.
Μέρος των πολιτικών προτάσεων (4) αποτέλεσε και η επένδυση στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας μέσα από υπηρεσίες που βασίζονται στην κοινότητα (community-based services) ως μια πιο οικονομική και άμεση λύση για την υποστήριξη των σύνθετων ατομικών αναγκών, στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (άτομα με σωματική ή ψυχική αναπηρία, ηλικιωμένα άτομα, άστεγοι).
Η δημιουργία και η ανάπτυξη υπηρεσιών υγείας σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας είναι απαραίτητη στοχεύοντας στην εξάλειψη της ιδρυματοποίησης.
Κρίνεται επιτακτική η ανάγκη επένδυσης σε υπηρεσίες υγείας (συμπεριλαμβανομένης και της ψυχικής υγείας) σε επίπεδο κοινότητας, ως εναλλακτική λύση των ιδρυμάτων μόνιμης περίθαλψης, με σεβασμό στα δικαιώματα του ανθρώπου.
Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό πως η αποϊδρυματοποίηση των ατόμων με αναπηρίες προϋποθέτει την ύπαρξη ενός επαρκούς επιπέδου υπηρεσιών που θα βασίζονται στις κοινότητες και θα προάγουν την ανεξάρτητη διαβίωση, το δικαίωμα στην προσωπική βοήθεια, το δικαίωμα στην οικονομική ανεξαρτησία και την πλήρη συμμετοχή στην κοινωνία για όλα τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης. To παραπάνω επιτάσσει και η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, ειδικά το άρθρο 19 για την Ανεξάρτητη Διαβίωση (5).
«Corridor in the Asylum» by Vincent Van Gogh (1889), The Metropolitan Museum of Art
Στη χώρα μας το πρώτο σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση έγινε με την Κοινή Υπουργική Απόφαση, το 2017, για την αποϊδρυματοποίηση (6) που αφορά στο Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Δυτικής Ελλάδας (στα Λεχαινά Ηλείας) και στο Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Αττικής, τα οποία ορίστηκαν ως φορείς υλοποίησης για να δημιουργηθούν δομές φιλοξενίας για την ανάπτυξη πιλοτικού προγράμματος επαγγελματικής αναδοχής και μονάδας βραχείας υποδομής.
Παρόλα αυτά, ο αγώνας κατά της αποϊδρυματοποίησης είναι μεγάλος και θα πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές.
Όπως ειπώθηκε παραπάνω, το πιο σημαντικό δεν είναι μόνον η εξάλειψη της ιδρυματοποίησης, είναι εξίσου σημαντικό να σκεφτούμε τις σωστές εναλλακτικές που προσφέρουμε στα άτομα όταν εξέρχονται από ένα τέτοιο σύστημα υγείας.
Αναμφισβήτητα, η ένταξη σε κοινοτικές στεγαστικές μονάδες ψυχικής υγείας (community based services) θα βοηθήσει όλους τους συμπολίτες μας και ακόμη περισσότερο τα άτομα που βρίσκονται σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, στο δικαίωμα της ανεξάρτητης διαβίωσης.
Πέραν όμως από τη μετάβαση των ψυχικά ασθενών από τα απομονωμένα ιδρύματα σε στεγαστικές μονάδες ψυχικής υγείας, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως οι βάσεις ενός σοφού συστήματος υγείας στηρίζονται στις δομές πρόληψης για τις ψυχικές ασθένειες. Ως μέρος των κοινοτικών μονάδων ψυχικής υγείας, όπου τα άτομα θα μπορούν να λαμβάνουν, με πιο άμεσο τρόπο, τις υπηρεσίες των επαγγελματιών υγείας, είναι σημαντικό να τονίσουμε και την ανάγκη δημιουργίας των δομών Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση ΕΠΨ (Early Intervention Services). To μοντέλο αυτό στηρίζεται στην έγκαιρη ανίχνευση, πρόληψη και θεραπεία της ψύχωσης.
Εμπνευστής του συγκεκριμένου μοντέλου EPPIC model (Early Psychosis and Intervention Centre) είναι ο καθηγητής Ψυχιατρικής Pat McGorry, στην Αυστραλία. Ο καθηγητής υποστηρίζει, με μια σειρά από έρευνες, πως ο τρόπος που τα άτομα βιώνουν την εφηβεία καθορίζει την ψυχική και συναισθηματική τους κατάσταση στην ενήλικη ζωή. Με σκοπό την έγκαιρη πρόληψη στα προβλήματα ψυχικής υγείας, δημιουργήθηκαν στην Αυστραλία οι πρώτες δομές Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση (ΕΠΨ) και χώρες της Ευρώπης το ακολούθησαν με επιτυχία.
Στην Ελλάδα σημαντική προσπάθεια έχει καταβάλλει τα τελευταία χρόνια ο Δρ. Νίκος Στεφανής, καθηγητής Ψυχιατρικής στο ΕΚΠΑ με σκοπό να φέρει το μοντέλο έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση και στη χώρα μας. Έχοντας εργαστεί ο ίδιος στην Αυστραλία στις αντίστοιχες δομές και έχοντας συνεργαστεί με τον εμπνευστή του συγκεκριμένου μοντέλου Dr. Pat McGorry, έχει ξεκινήσει εδώ και δύο χρόνια στην Ελλάδα μια σημαντική καμπάνια για την δημιουργία δομών έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση.
Αξίζει να σημειωθεί πως όλη η μακροχρόνια προσπάθεια απέφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα καθώς πριν λίγες μέρες θεσμοθετήθηκε από την Βουλή η σύσταση των κοινοτικών Μονάδων Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση.
Τα νέα αυτά σηματοδοτούν την έναρξη μιας νέας εποχής για την ψυχική υγεία στην Ελλάδα και μόνο θετικά συναισθήματα και αισιοδοξία μπορούν να μας διακατέχουν.
Το συγκεκριμένο μοντέλο παρέμβασης (Early Psychosis and Intervention) όπως και οι κοινοτικές μονάδες ψυχικής υγείας (Community based services) αποτελούν έξυπνες και σύγχρονες εναλλακτικές λύσεις που θα βοηθήσουν:
- αφενός στην πρόληψη για αναδυόμενες ψυχικές διαταραχές και
- αφετέρου στην έγκαιρη αντιμετώπιση των ασθενειών παρέχοντας μια πιο ανθρωποκεντρική και αποτελεσματική φροντίδα στον τομέα της ψυχικής υγείας.
Γράφει: η Ελένη Δρακοπούλου – Ψυχολόγος (Εξειδικευμένη στην πολιτική της Ψυχικής Υγείας και Αναπηρίας – Mental health & disability policy professional)
Παραπομπές:
(1) Τhe European Expert Group (EEG) on the Transition from Institutional to community-Based Care consists of the following organisations: COFACE (Confederation of Family Organisations in the EU), EASPD (European Association of Service Providers for People with Disabilities), EDF (European Disability Forum), ENIL/ECCL (European Network on Independent Living/European Coalition for Community Living), ESN (European Social Network), Eurochild, FEANTSA (European Federation of National Organisations Working with the Homeless), Inclusion Europe, Lumos, Mental Health Europe, as well as the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights – Regional Office for Europe and UNICEF.
(3) The European Health Parliament (EHP) is a movement connecting and empowering the next generation of European health leaders to rethink EU health policies. Along with its seven partners, the EHP provides the next generation of European leaders with the connections, knowledge and platform they need to build a healthier and more innovative Europe.
(4) http://www.healthparliament.eu/healthcare-people-people/
(5) http://prosvasimo.iep.edu.gr/docs/pdf/OHE/symvasi_arial12-1.pdf
