Πιθανόν πολλοί θα έχουν αναρωτηθεί τί μπορεί να είναι μοναδικό και διαφορετικό στην εργοθεραπευτική διαδικασία απο μια “ανάλυση” που χρησιμοποιεί λέξεις; Είναι οτι ο εργοθεραπευτής επικοινωνεί μέσα απο το έργο και τις λέξεις (Dr Lindsey Nicholls, Julie Cunningham Piergrossi, Carolina de Sena Gibestoni, Margaret A. Daniel 2013).
του Ιορδάνη Νεσλεχανίδη – Εργοθεραπευτής
Οι Gail και Jay Fidler (1963) ήταν οι εμπνευστές της ψυχοδυναμικής προσέγγισης στην εργοθεραπεία. Το συγκεκριμένο μοντέλο πρεσβεύει ότι η εργοθεραπεία χρησιμοποιώντας την πράξη («doing»-το να κάνεις πράγματα) διευκολύνει την έκφραση των συναισθημάτων του ατόμου, την ανάδυση ασυνείδητου υλικού, την ανάπτυξη επικοινωνίας και τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Οι Gail και Jay Fidler βασιζόμενοι στη ψυχαναλυτική άποψη υποστήριξαν ότι η επικοινωνία, μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου είναι κεντρικής και καθοριστικής σημασίας για τη πορεία της παρέμβασης. Την άποψη αυτή έχουν ασπαστεί όλοι οι Εργοθεραπευτές και η δημιουργία δικτύων επικοινωνίας με τον θεραπευόμενο αποτελεί κύριο μέλημα κάθε θεραπευτή και η συγκεκριμένη σχέση είναι τόσο πολύτιμη όσο και μια δραστηριότητα.
Σύμφωνα με το ψυχοδυναμικό πρότυπο, η διαδικασία διαμόρφωσης και εφαρμογής ενός εργοθεραπευτικού προγράμματος είναι:
- Εγκαθίδρυση θεραπευτικής σχέσης. Η ανάπτυξη θεραπευτικής σχέσης είναι ένα από τα κεντρικά σημεία της θεραπευτικής διαδικασίας, ενώ παράλληλα θεωρείται απαραίτητη ακόμα και στη διαδικασία της αξιολόγησης.
- Αξιολόγηση του ατόμου κυρίως μέσω παρατήρησης, της χρήσης προβολικών δραστηριοτήτων και συνέντευξης με ανοιχτού – τέλους ερωτήσεις.
Οι περιοχές ενδιαφέροντος στην αξιολόγηση είναι κυρίως:
α) έννοια εαυτού : εικόνα σώματος, ατομική ταυτότητα, αυτοεκτίμηση .
β) έννοια του άλλου: προσδοκίες, σχέσεις
γ) οργάνωση εγώ: άμυνες, ικανότητα οργάνωσης και λύσης προβλημάτων.
δ) ασυνείδητες συγκρούσεις: συναισθήματα, ανάγκες, τάσεις εξάρτησης και
ανεξαρτησίας.
ε) Επικοινωνία: φύση, ποικιλία και ποιότητα σχέσεων.
– Σχεδιασμός και εφαρμογή προγράμματος, στη περίπτωση που αποφασίζετε ότι ο εργοθεραπευτής εμπλέκεται στη διαδικασία της «θεραπείας».
Ο εργοθεραπευτής διευκολύνει την έκφραση των εσωτερικών συναισθημάτων, των εμπειριών, της φαντασίας και των ατομικών ασυνείδητων συμβόλων του ατόμου.
Οι δραστηριότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά τη θεραπευτική διαδικασία είναι ενδεικτικά οι δημιουργικές καθώς και δραστηριότητες δραματοποίησης για διευκόλυνση έκφρασης. Οι δραστηριότητες που επιλέγονται είναι έτσι σχεδιασμένες ώστε να διευκολύνουν το άτομο να επικοινωνήσει εκφράζοντας σκέψεις και συναισθήματα τα οποία δεν μπορούν να εκφραστούν σε λεκτικό επίπεδο. Πολύ σημαντικό εργαλείο τόσο για την έκφραση συναισθημάτων αλλά και για την ανάπτυξη της θεραπευτικής σχέσης είναι η ακολουθία και ο εμπλουτισμός του ελεύθερου παιχνιδιού ενός παιδιού.
Η εφαρμογή του προγράμματος σε Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο…
Το Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο αναλαμβάνει διαγνωστικό και θεραπευτικό έργο για παιδιά 0-18 ετών. Η διεπιστημονική ομάδα αποτελείται από Εργοθεραπευτή, Παιδοψυχιάτρους, Ψυχολόγους, Κοινωνικό Λειτουργό, Λογοθεραπευτή, Ειδικό Παιδαγωγό και Επισκέπτες Υγείας.
Στόχος είναι η διάγνωση και θεραπεία διαταραχών και δυσλειτουργιών που αντιμετωπίζει το παιδί, ο έφηβος και η οικογένειά του. Πολύ συχνά η διαγνωστική διαδικασία γίνεται με την συνεργασία πολλών μελών της ομάδας, ενώ η παρέμβαση ή η Θεραπεία γίνεται σε ατομικό επίπεδο με την συνοδεία εποπτείας. Παράλληλα το Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο συνεργάζεται με φορείς που κοινωνικά πλαισιώνουν την οικογένεια (παιδικοί σταθμοί, σχολεία, ιατροπαιδαγωγικά κοινοτικά κέντρα, δικαστικές αρχές, νοσοκομεία παίδων) για την ενίσχυση του θεραπευτικού έργου.
Το Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο είναι πάντα σε ετοιμότητα να συνδράμει σε καταστάσεις άμεσης ανάγκης για την ψυχολογική ενίσχυση παιδιών με μετατραυματικό stress, π.χ. σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, ατυχημάτων κλπ.
Συγκεκριμένα ο Εργοθεραπευτής στο Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο συνεργάζεται με όλες της ειδικότητες για να ολοκληρωθεί μια διαγνωστική διαδικασία, μιας και το βασικό εργαλείο της παρατήρησης και ανάλυσης μιας “δραστηριότητας” μπορεί να προσφέρει πολύ σημαντικές πληροφορίες για την εικόνα ενός παιδιού. Η δυναμική διαδικασία της εργοθεραπευτικής παρέμβασης γίνεται άμεσα από την θεραπεία. Η εργοθεραπευτική παρέμβαση στο συγκεκριμένο ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο γίνεται έχοντας MOVI: A Relational Model in Occupational therapy, ως μοντέλο παρέμβασης, δηλαδή η κάθε εργοθεραπευτική παρέμβαση γίνεται μέσα από την θεραπευτική σχέση και το έργο (εικονα 1.) εμπεριέχοντας την ανθρώπινη σχέση ως βασικό θεραπευτικό εργαλείο.
Η Εποπτεία…
Η εποπτεία στο συγκεκριμένο ιατροπαιδαγωγικό κέντρο είναι σημαντική και είναι αυτή που κρατά “ζωντανό” το θεραπευτή αλλά και οδηγεί τη θεραπεία μέσα στα πλαίσια που ορίζει ο επόπτης πάντα σε σε συνεργασία με τον θεραπευτή. Οι Φίντλερ και Φίντλερ (Fidler και Fidler, 1963) πιστεύουν οτι η εποπτεία παρέχει μάθηση και ανάπτυξη. Μια εμπειρία η οποία επεκτείνεται σε αυτόευαισθητοποίηση μέσω κατανόησης του “άλλου”.
Από ψυχοδυναμική άποψη οι Τζέικομπς Ντέιβιντ και Μέγιερ (Jacobs, David και Meyer 1995) επιχειρούν να περιγράψουν την εποπτεία ως μια διαδικασία μέσα από την οποία ο επόπτης και ο εποπτευόμενος μαθαίνουν μαζί για τον ασθενή, ο ένας τον άλλον και οι δύο τον εαυτό τους.
Η περιοχή της εποπτείας είναι μια δυναμική περιοχή με χαρακτηριστικά που μοιάζουν στον ενδιάμεσο χώρο και την ιδέα του “Holding”, της εμπερίεξης, που περιγράφει ο Γουίνικοτ (Winnicott 1971). Ένας χώρος, λοιπόν, που προσφέρει εμπερίεξη, ασφάλεια, μέσα στον οποίο μπορεί να λειτουργήσει μια ικανοποιητική (“good enough”) εποπτεία.
Η κλινική πρακτική…
Στη προσωπική μου διαδρομή ως εργοθεραπευτής στο ιατροπαιδαγωγικό κέντρο, οι θεραπείες που αναλαμβάνω συχνά έχουν τη διάγνωση (σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια I-CD10, 1992) των διαταραχών συμπεριφοράς και του συναισθήματος με έναρξη συνήθως την παιδική και την εφηβική ηλικία.
Το ελεύθερο παιχνίδι και η ζωγραφική είναι τα βασικά μας εργαλεία για την ανάπτυξη της θεραπευτικής σχέσης. Η ανταπόκριση των ασθενών με την εγκαθίδρυση της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης στη θεραπευτική σχέση , είναι άμεση. Συγκεκριμένα σε διάρκεια 18 μηνών, σε δέκα παιδιά ηλικίας μεταξύ πέντε και επτά ετών(2 κορίτσια – 8 αγόρια) με διαταραχές του συναισθήματος και της συμπεριφοράς, το πρώτο εξάμηνο παρατηρήθηκε μείωση έως και εξαφάνιση των συμπτωμάτων.
Σε διάστημα 18 μηνών θεραπείας, με σταθερές συναντήσεις μια φορά την εβδομάδα, συναντούσα δέκα παιδιά το οποία είχαν τις ακόλουθες διαγνώσεις: δύο παιδιά με μη οργανική εγκόπριση – ενούρηση, ένα παιδί με διαταραχές της σίτισης κατά την νηπιακή και παιδική ηλικία, ένα παιδί με τραυλισμό και έξι παιδιά με άλλες καθοριζόμενες διαταραχές της συμπεριφοράς και του συναισθήματος περιλαμβανόμενης και τη διαταραχή της ελλειμματικής προσοχής.
Σαφώς η κάθε θεραπευτική σχέση ήταν διαφορετική και μοναδική και είχε τα ατομικά χαρακτηριστικά που έφερνε ο ασθενής ως υλικό στις ατομικές συναντήσεις. Σε όλες όμως τις θεραπευτικές συναντήσεις υπήρχε ένα κοινό σημείο, η θεραπευτική σχέση ως εργαλείο που πάνω σε αυτό ο θεραπευτής χρησιμοποίησε τον εαυτό του ως εργαλείο βοηθώντας το παιδί να αναγνωρίσει τις ανάγκες του, να εκφράσει τις ανησυχίες του και τελικά να βρεθούν τρόποι να γίνει το παιδί πιο λειτουργικό και επί ίσοις όροις ενταγμένο στο κοινωνικό σύνολο.
Κλείνοντας πιστεύω είναι πολύ σημαντικό να αναφέρω την τεράστια σημασία για κάθε εργοθεραπευτή πέρα από κάθε τεχνική που επιλέγει να εφαρμόσει, να επενδύει στην θεραπευτική σχέση και στο θεραπευτικό χώρο που στήνεται κάθε φορά σε μια εργοθεραπευτική σχέση που πολλές φορές μπορεί να είναι θεραπευτική από μόνη της.
Διαβάστε | Η Ένταξη και η Θεραπευτική αξία της “Σχέσης”, μέσω της Εργοθεραπείας
Γράφει: ο Ιορδάνης Νεσλεχανίδης – Εργοθεραπευτής
Eπιμέλεια: Πόπη Μάλεση – B.A, M.A Psychology
Βιβλιογραφία
- Gail S. Fidler, Jay W. Fidler (1963). Occupational Therapy: A Communication Process in Psychiatry.The Macmillan Company.
- Dr Lindsey Nicholls, Julie Cunningham Piergrossi, Carolina de Sena Gibestoni, Margaret A. Daniel (2013). Psychoanalytic Thinking In Occupational Therapy. Wiley- Blackwell.
- Jacobs, D., David, P., & Meyer, D. (1995) The supervisory encounter.New Haven:Yale University Press.
- Winnicott (1971). Playing and Reality. Penguin Books.
- I-CD10 (1992). Ταξινόμηση ICD-10 Ψυχικών Διαταραχών και διαταραχών συμπεριφοράς Συμπειφοράς. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Βήτα.
