Εργασία ΑμεΑ | «H Ισότιμη Εκπαίδευση δημιουργεί τις κατάλληλες προυποθέσεις για Ισότιμη Εργασία»

Αναμένεται, πλέον, τα Κράτη – Μέλη της ΕΕ, και η χώρα μας, να εφαρμόσουν συγκεκριμένες κοινωνικές πολιτικές με σκοπό την πλήρη ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία μέσω της εργασίας, συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές και αυτισμό.

της Ελένης Δρακοπούλου – Ψυχολόγος (Εξειδικευμένη στην πολιτική της Ψυχικής Υγείας και Αναπηρίας – Mental health & disability policy professional)

Περίπου 80 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πάσχουν από κάποια αναπηρία και πολλοί απ’ αυτούς αντιμετωπίζουν εμπόδια στην καθημερινή τους ζωή όπως στην πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην εργασία.

Είναι σημαντικό να αναλογιστούμε πως το ποσοστό των συμπολιτών μας που πάσχει από κάποια μορφή αναπηρίας είναι αρκετά υψηλό.

Σύμφωνα με την Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, η οποία κυρώθηκε από την Ευρωπαική Ένωση, το Δεκέμβριο του 2010 και από την Ολομέλεια της Ελληνικής Βουλής, τον Απρίλιο του 2012, στα ΑμεΑ περιλαμβάνονται άνθρωποι που έχουν μακροχρόνια σωματικά, διανοητικά, πνευματικά ή αισθητηριακά προβλήματα που, σε αλληλεπίδραση με διάφορα περιβαλλοντικά ή κοινωνικά εμπόδια, δυσχεραίνεται ή ακόμα και καθίσταται αδύνατη η πλήρης και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία, σε ίση βάση με τους άλλους συμπολίτες τους.

Είναι σημαντικό να τονιστεί πως ο αυτισμός, για παράδειγμα, εμφανίστηκε στην ελληνική νομοθεσία μόλις το 1999, με το Νόμο 2716/1999 για την Ψυχική Υγεία και το 2000 με τον Ν. 2817/2000 για την Ειδική Αγωγή.

Με βάση τον ορισμό της Σύμβασης του Ο.Η.Ε. για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ είναι σαφές πως οι διαταραχές που περιλαμβάνονται στο φάσμα του αυτισμού, γνωστές ως “Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές” αποτελούν συχνά μία σοβαρή νεύρο-ψυχιατρική διαταραχή, που διαρκεί μία ολόκληρη ζωή και είναι συνήθως παρούσα από τη γέννηση του παιδιού.

Γίνεται αυτή η ειδική αναφορά στις διάχυτες διαταραχές της ανάπτυξης και στον αυτισμό διότι, στην αντίληψη του κόσμου, όπως και νομοθετικά πολλές φορές, τα άτομα με αυτισμό ή στο φάσμα, δεν κατοχυρώνονται με τον ίδιο τρόπο όπως τα άτομα με κάποια φυσική αναπηρία.

Εκεί λοιπόν θα πρέπει να εστιάσουμε, ώστε οι άνθρωποι αυτοί να διεκδικούν και να κερδίσουν την ίση μεταχείρισή και τα δικαιώματά τους στην κοινωνία όπως και στην εκπαίδευση και στην εργασία, ισότιμα, όπως και οι συμπολίτες τους με ή χωρίς άλλες μορφές αναπηρίας.

Στις 27 Ιανουαρίου του 2021, η Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (European Parliament Committee on Employment and Social Affairs (EMPL) ενέκρινε την έκθεση του Μέλους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (MEP), Katrin Langensiepen, για την προώθηση της ίσης μεταχείρισης των ατόμων με αναπηρία στον χώρο εργασίας, σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρίες (UNCRPD).

Η έκθεση έχει προγραμματιστεί για συζήτηση και έγκριση στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Μάρτιο του 2021. Έχει τίτλο «Θέσπιση ενός γενικού πλαισίου για ίση μεταχείριση στην απασχόληση και το επάγγελμα» και λαμβάνοντας υπόψη την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρίες (UNCRPD)» έλαβε 47 ψήφους υπέρ, 1 κατά και 4 αποχές.

Συντάχθηκε από την ευρωβουλευτή (MEP) Langensiepen, ο οποίος πραγματοποίησε εκτενείς διαβουλεύσεις με 9 οργανισμούς που εκπροσωπούν άτομα με αναπηρίες, συμπεριλαμβανομένου του Autisme Europe και του European Disability Forum, καθώς και τεσσάρων ομάδων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το Ευρωπαϊκό δίκτυο φορέων ισότητας (European Network of Equality Bodies) και δύο ακαδημαϊκoύς εμπειρογνώμονες στα θέματα της αναπηρίας.

Η έκθεση αυτή:

αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξακολουθούν να μην εκπληρώνουν την υποχρέωσή τους στο να εγγυώνται δικαίωμα ίσης πρόσβασης σε άτομα με αναπηρία.
απαιτεί τη σταδιακή κατάργηση των προστατευμένων εργαστηρίων που δεν συμφωνούν με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρίες (UNCRPD),
στοχεύει σε ενιαίες κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την εύλογη προσαρμογή των χώρων εργασίας στις ανάγκες των ΑμεΑ, ποικιλόμορφες ποσοστώσεις, καθολικό σχεδιασμό, εξέταση της διαθεματικότητας, αμοιβαία αναγνώριση του status της αναπηρίας και συλλογή δεδομένων, διαχωρισμένων από φύλο, ηλικία, είδος αναπηρίας, εθνική καταγωγή και σεξουαλικό προσανατολισμό.

Η ευρωβουλευτής Langensiepen, που είναι η Γερμανίδα αντιπρόεδρος της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου- European Parliament Committee on Employment and Social Affairs (EMPL) και αντιπρόεδρος της Διακομματικής Αναπηρίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σχολίασε: «Γνωρίζω από τη δική μου εμπειρία πόσο μεγάλη προκατάληψη μπορεί να υπάρχει στα άτομα με αναπηρία να βρουν εργασία. Αυτό δεν σχετίζεται μόνο με τον κόσμο της εργασίας, αλλά με το θεμελιώδες πρόβλημα ότι πολλά άτομα με αναπηρίες διαχωρίζονται από νεαρή ηλικία και δεν είναι ορατά».

Ο Ευρωβουλευτής Ádám Kósa, Ούγγρος εισηγητής, και μέλος της επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων (EMPL) και αντιπρόεδρος του Disability Intergroup χαιρέτισε το γεγονός ότι η έκθεση καλεί τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαικής Επιτροπής και τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν την εμπειρογνωμοσύνη των οργανώσεων και φορέων που ασχολούνται με τα δικαιώματα ατόμων με αναπηρία (DPOs) και να τους συμπεριλάβουν ενεργά στις αποφάσεις σχετιζόμενες με θέματα της αναπηρίας.

Σε εθνικό επίπεδο, σχετικά με το το «Εθνικό Σχέδιο Δράσης» για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία που παρουσιάστηκε τον Σεμπτέμβριο του 2020:

Ο στόχος 12 « Εκπαίδευση και Κατάρτιση για όλους» και ο στόχος 14 « Εργασία και Απασχόληση για όλους» είναι άρρηκτα συνδεμένοι ώστε τα άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές και αυτισμό, να εξασφαλίσουν την ισότιμη πρόσβασή τους στην εκπαίδευση και στην εργασία.
Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην αναβάθμιση των ΕΕΕΕΚ, με σκοπό να υπάρχει η υποδομή να υποδεχτούν τους εκπαιδευόμενους με διάφορες μορφές αναπηρίας, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αυτισμό- από μεσαίου λειτουργικού επιπέδου και άνω- με σκοπό την απορροφητικότητά τους στην αγορά εργασίας.
Σε αυτό το στόχο δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε την επιπλέον εκπαίδευση που θα πρέπει να παρέχεται στους καθηγητές των ΕΕΕΕΚ, μέσω ειδικών εκπαιδευτικών σεμιναρίων CPD (Continuous Professional Development), σχετικά με την παροχή της εκπαίδευσης σε άτομα με διάφορες μορφές αναπηρίας.
Θα πρέπει επίσης να τονιστεί πως μια σημαντική αδυναμία του παρόντος συστήματος αποτελεί η δυσκολία να εναρμονιστούν κατάλληλα οι εκπαιδευτικές δομές με την αγορά εργασίας, για τα άτομα με αναπηρία, μέσα από την προστατευμένη απασχόληση – προστατευμένα παραγωγικά εργαστήρια.

Θα πρέπει πάλι να επισημανθεί πως η αρχή της επιμόρφωσης για την αναπηρία θα πρέπει να αφορά επίσης και τους εκπαιδευτικούς που υποστηρίζουν τα άτομα με αναπηρία, μέσα στα προστατευόμενα εργαστήρια.

Επίσης, κρίνεται απαραίτητο να λεχθεί πως, μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει στην Ελλάδα θεσμικό πλαίσιο για τα ΑμεΑ, συμπεριλαμβανομένων των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών που να καλύπτει:
Α) είτε την υποστηριζόμενη απασχόληση (σύμβαση με αμοιβή και ασφάλιση)
Β) είτε την προσαρμοσμένη απασχόληση (σχεδιασμό εξατομικευμένων θέσεων εργασίας, ανάλογα με τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία).

Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα που διεξήγη το 2020 (The Academic Network of European Disability Experts (ANED) (1) έδειξε πως το 2016, το ποσοστό ανεργίας των ατόμων με αναπηρίες στην Ευρώπη ηλικίας 20-64 ετών ήταν 19,6% σε σύγκριση με το 10,1% των ατόμων χωρίς αναπηρίες της ίδιας ηλικιακής ομάδας. Το συνολικό ποσοστό ανεργίας είναι 11,4% (12,1% το 2015). Περίπου το 18,8% των γυναικών με αναπηρίες είναι άνεργες, σε σύγκριση με το 10,6% των γυναικών χωρίς αναπηρίες.

Η έρευνα δείχνει πως η εκπαίδευση όχι μόνο μειώνει τα ποσοστά ανεργίας, αλλά επίσης μειώνει οποιοδήποτε κενό διακρίσεων.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε το Ευρωπαικό και Διεθνές πλαίσιο πολιτικής που αποτελεί την βάση για το πολιτικό σχεδιασμό των Κρατών Μελών για την εκπαίδευση και την εργασία για τα άτομα με αναπηρία. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αναπηρία, 2010-2020, εγκρίθηκε στις 15 Νοεμβρίου 2010 και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο που δεσμεύει την Επιτροπή να ενδυναμώνει τα άτομα με αναπηρία για να απολαμβάνουν τα πλήρη δικαιώματά τους με σκοπό την άρση των εμποδίων στη ζωή.

Σύμφωνα με την προηγούμενη στρατηγική (2010-2020) και με την αμέσως επόμενη στρατηγική (2020-2030) (2), τα άτομα με αναπηρία έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν πλήρως και ισότιμα στην κοινωνία και την οικονομία. Η άρνηση των ίσων ευκαιριών αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Σε αυτή τη λογική έχει υπογραφεί και η Ατζέντα του 2030 για την αειφόρο ανάπτυξη (3). Στη σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για την αειφόρο ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2015, οι παγκόσμιοι ηγέτες ενέκριναν το έγγραφο «Μετασχηματίζοντας τον κόσμο μας: το θεματολόγιο της αειφόρου ανάπτυξης του 2030». Το έγγραφο περιλαμβάνει μια λίστα με 17 στόχους αειφόρου ανάπτυξης (SDGs) και 169 στόχους τους οποίους δεσμεύθηκαν να επιδιώξουν οι εθνικές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων της ισότιμης εκπαίδευσης και εργασίας για τα άτομα με αναπηρία.

Κάτω από το ίδιο πρίσμα βρίσκεται και ο Ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων (4). Η κοινωνική διάσταση της Ευρώπης αποτελεί σημαντικό μέρος μιας ευρύτερης συζήτησης για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Επιτροπή δημοσίευσε ένα έγγραφο προβληματισμού σχετικά με την κοινωνική διάσταση της Ευρώπης. Ο Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων στοχεύει στην οικοδόμηση μιας πιο περιεκτικής και δικαιότερης Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πυλώνας υποστηρίζεται από έναν πίνακα αποτελεσμάτων βασικών δεικτών για τον έλεγχο της απασχόλησης για τα άτομα με αναπηρία στα Κράτη – Μέλη.

Είναι σαφές πως η Ευρωπαική Επιτροπή έχει προβεί σε νομοθετικές μεταρρυθμίσεις και έχει υιοθετήσει εργαλεία που επιτρέπουν τη συγκριτική αξιολόγηση επιτυχημένων αποτελεσμάτων, για τη διασφάλιση της ισότιμης εκπαίδευσης και πρόσβασης των ΑμεΑ στην αγορά εργασίας.

Αναμένεται, πλέον, τα Κράτη – Μέλη με την σειρά τους, όπως και η χώρα μας, να εφαρμόσουν αυτές τις κοινωνικές πολιτικές με σκοπό την πλήρη ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία μέσω της εργασίας, συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές και αυτισμό.