Η ανάπλαση του προαύλιου χώρου του Ειδικού Σχολείου Πειραιά για παιδιά με αυτισμό ολοκληρώθηκε! Η μελέτη, ο σχεδιασμός και η επίβλεψη της υλοποίησης έγιναν από τη σύμπραξη της ΑΜΚΕ «Πάρκο Χαράς. Ενα πάρκο για όλους» με την εταιρεία AccessAbility, Λύσεις Προσβασιμότητας ΙΚΕ, και με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). Η πρόκληση για το συγκεκριμένο εγχείρημα ήταν μεγάλη, καθώς ούτε εμείς, ούτε άλλος φορέας είχε πραγμοτοποιήσει αντίστοιχο έργο στην Έλλάδα που να αφορά άτομα με Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ).
των Αλεξία Σαρπαντιέ, MSc Λογοθεραπεύτρια, Πάρκο Χαράς. Ένα Πάρκο για όλους και
Νίκος Ιωάννου, MA Interior Designer, AccessΑbility ΙΚΕ
Σκοπός του Πάρκου Χαράς είναι η δημιουργία προσαρμοσμένων χώρων αναψυχής και εκπαίδευσης για
ενήλικες και παιδιά με και χωρίς αναπηρία (κινητική, νοητική ή και αισθητηριακή), ακολουθώντας
τα πρότυπα της καθολικής προσβασιμότητας. Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργήθηκε η συνεργασία του
Πάρκου Χαράς με την εταιρεία AccessAbility, αντικείμενο της οποίας είναι η μελέτη, σχεδίαση και
υλοποίηση παρεμβάσεων και κατασκευαστικών λύσεων που επιτρέπουν την ισότιμη και αυτόνομη
χρήση του χώρου από τα άτομα με αναπηρία.
Ένα πρόγραμμα που υλοποιήθηκε…
Έχω ΔΑΦ, θέλεις να παίξουμε παρέα;
Ένα προαύλιο για παιδιά με αυτισμό!
Στο πλαίσιο της επικοινωνίας μας με το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε το Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Πειραιά για παιδιά με αυτισμό. Η γνωριμία μας με τη Διεύθυνση του Σχολείου, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, αλλά βασικά η συνύπαρξη επί αρκετές ώρες με τα ίδια τα παιδιά, μας έδωσε τη δυνατότητα να οραματιστούμε και να δημιουργήσουμε από κοινού ένα προαύλιο το οποίο να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών με Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ).
Μέχρι σήμερα, δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία ανάλογη προσπάθεια στην Ελλαδα από άλλον φορέα.
Ευελπιστούμε ότι η πρόταση διαμόρφωσης που σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε στο Ειδικό Σχολείο του Πειραιά, θα αποτελέσει τη βάση σε μια προσπάθεια καθορισμού σχεδιαστικών οδηγιών (guidelines) για την υλοποίηση κατάλληλων χώρων και υποδομών για παιδιά με ΔΑΦ. Θα έχουμε τη δυνατότητα τόσο εμείς, ως σχεδιαστές, όσο και οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς, αλλά ιδανικά και κάποια από τα ίδια τα παιδιά, να καταγραψουμε σε βιωματικό επίπεδο τις συμπεριφορές των παιδιών όταν βρίσκονται σε ένα κατάλληλα διαμορφωμένο περιβάλλον.
Επιδιώξαμε να δημιουργήσουμε ένα προαύλιο που να λειτουργεί ως εκπαιδευτικό εργαλείο…
Ο χρόνος που περνούν τα παιδιά σε αυτό, να είναι αρωγός στη συμπεριφορική τους βελτίωση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Να υποστηρίζει τους εκπαιδευτικούς και το βοηθητικό προσωπικό ώστε να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους πιο ευχάριστα και ξεκούραστα, καθώς το περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικό εργαλείο στα εκπαιδευτικά μέσα που διαθέτουν. Να είναι αποδοτικό για τα παιδιά και τις οικογένειές τους, οι οποίες, λόγω της συνθήκης που βιώνουν, συμμετέχουν με προσήλωση στην εκπαιδευτική διαδικασία και επηρεάζονται άμεσα από τη λειτουργία του σχολείου.
Τα άτομα με ΔΑΦ, στην περίπτωσή μας μαθητές και μαθήτριες του Σχολείου ηλικίας 6-16 ετών, δυσκολεύονται πολύ στην οργάνωση και την κατανόηση του περιβάλλοντος. Οι δυσκολίες στη φαντασία και στην αναμονή διαφορετικών καταστάσεων, οδηγούν σε αυξημένη ανάγκη για προβλεψιμότητα. Τα εκτεταμένα, χαώδη και αδόμητα περιβάλλοντα είναι πιθανό να είναι ανυπόφορα για παιδιά με ΔΑΦ. Είναι πιθανό να δυσκολεύονται στην οπτική διάκριση και την επεξεργασία των διαφορετικών ερεθισμάτων λόγω της ποικιλίας των ερεθισμάτων που λαμβάνουν, ή να μπερδεύονται για το πού να πάνε ή τι να κάνουν. Τα παιδιά με ΔΑΦ ωφελούνται σημαντικά όταν γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν, με τι σειρά, όταν έχουν επαρκή προσανατολισμό σε σχέση με το χρόνο και το χώρο. Για να επιτύχουν να εμπλακούν στο ελεύθερο παιχνίδι και να νιώσουν άνετα, είναι σημαντικό να υπάρχει ξεκάθαρη δομή, ρουτίνα και σειρά.
Οι απαιτήσεις του λειτουργικού προγράμματος που καθόρισαν τις χωρικές ποιότητες της σχεδιαστικής λύσης, ήταν οι εξής:
- Αυτονομία,
- ξεκάθαρη οργάνωση και διάκριση των χώρων,
- δημιουργία συνθηκών επαναληψιμότητας και διαβαθμισμένης έντασης στην καθημερινή δραστηριότητα (έντονη σωματική δραστηριότητα – χαλάρωση – συνθήκη προστασίας),
- κοινωνική αλληλεπίδραση, δημιουργία αισθητηριακών ερεθισμάτων.
Σχεδιάζοντας…
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μαθητών και τις απαιτήσεις του λειτουργικού προγράμματος, επιλέξαμε να ξεκινήσουμε χωρίζοντας το προαύλιο σε «ζώνες δραστηριοτήτων» και στη συνέχεια προχωρήσαμε σε σχεδιαστικές επιλογές που να εξυπηρετούν τις ιδιαίτερες απαιτήσεις που θέλαμε να καλύψουμε.
Ο πυρήνας της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, καθώς είναι καλό ο σχεδιασμός σε έναν αδιαμόρφωτο
χώρο να έχει μια αφετηρία, είναι ο «κόκκινος κύκλος», έκκεντρα τοποθετημένος στο χώρο. Ο κύκλος
είναι ένα από τα βασικά σχήματα στη γεωμετρία, καλά αντιληπτό από όλους και λειτουργεί κατάλληλα ως σημείο αναφοράς.
Γύρω από αυτόν, τον έντονο χρωματικά κύκλο (σημείο αναφοράς), οριοθετήσαμε στην περίμετρό του μία διαδρομή-μονοπάτι (ορισμός πορείας). Το μονοπάτι, που ορίζεται χρωματικά (με την ώχρα), ξεκινά από την είσοδο του προαυλίου και καλύπτει μια μεγάλη, χρωματικά ίδια περιοχή, που είναι η ζώνη πρωινής συγκέντρωσης. Ακολουθώντας αυτή τη διαδρομή, η οποία ορίζεται επιπλέον στο χώρο από δύο υπερυψωμένα λοφάκια, τα παιδιά κατευθύνονται σε διακριτές περιοχές διαφορετικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται σε όλη την έκταση του προαυλίου.
Οι Ζώνες Δραστηριοτήτων…
Πρόκειται για έξι χώρους, χρωματικά οριοθετημένους, οι οποίοι οργανώνουν τα αισθητηριακά ερεθίσματα και διαβαθμίζουν την ένταση της ενεργητικότητας, που χρειάζεται να είναι άλλοτε έντονη και εκτονωτική και άλλοτε ήπια και χαλαρωτική.
- Μπλε: Κινητικό παιχνίδι. Κούνια, τσουληθρα, μονόζυγο, τραμπάλα. Η τελευταία θεωρείται πολύ σημαντικό παιχνίδι γιατί απαιτεί την κινητική συνεργασία δύο προσώπων.
- Πράσινη: Κηπουρική. Τα παιδιά καλλιεργούν φυτά, πολλές φορές με δικούς τους σπόρους (σημαντικό εκπαιδευτικά), πιάνουν το χώμα, παρακολουθούν την ανάπτυξη των φυτών. Η πιθανή καλή της χρήση θα οδηγήσει σε επέκταση της δραστηριότητας και σε κάποιες πρασιές γύρω από το προαύλιο. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η επαφή με τη φύση μέσα από δραστηριότητες κηπουρικής μειώνει αξιοσημείωτα τα επίπεδα άγχους σε παιδιά με αγχώδεις διαταραχές, κοινό χαρακτηριστικό στα παιδιά με ΔΑΦ.
- Γαλάζια: Παιχνίδι νερού. Μικροί καταρράκτες νερού και χειροκίνητη αντλία. Προσφέρει έντονο αισθητηριακό ερέθισμα. Η επαφή με το υδάτινο στοιχείο βοηθάει τα παιδιά σε επίπεδο αισθητηριακότητας (μείωση απτικής αμυντικότητας) και παράλληλα προάγει το συνεργατικό παιχνίδι και προσφέρει ευκαιρίες για δομημένο και ελεύθερο παιχνίδι, επικοινωνία και αλληλεπίδραση.
- Κόκκινη ώχρα: Αμμοδόχος. Σημαντική δραστηριότητα, ευκαιρία για αισθητηριακή εξερεύνηση καθώς και μείωση πιθανών αισθητηριακών δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίζουν τα παιδιά με ΔΑΦ.
- Μωβ: Μουσική. Ένας ξύλινος τοίχος τοποθετήθηκε στην άκρη της αυλής, για να κρεμάσουν τα παιδιά δικά τους αντικείμενα που παράγουν ήχους και δονήσεις. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούν τα ίδια τον μουσικό τους τοίχο. Στην ίδια περιοχή τοποθετήθηκε ένα παιχνίδι παζλ συναρμογής γεωμετρικών σχημάτων.
- Κόκκινος κύκλος: ελεύθερο παιχνίδι. Περιλαμβάνει παραμορφωτικό άθραυστο καθρέπτη, αλογάκι-ελατήριο και δοκό ισορροπίας -σημαντικό παιχνίδι βελτίωσης κινητικών δεξιοτήτων.
Οι ζώνες δραστηριοτήτων συμπληρώνονται με δύο ιδιαίτερα σημαντικές κατασκευές, που χρησιμοποιούνται πολυποίκιλα, ελεύθερα ή κατά περίπτωση. Αποτελούν σημαντικά εργαλεία εκπαίδευσης, αλληλεπίδρασης, συναναστροφής και συνέργειας.
- Πέργκολα. Στο τέλος της διαδρομής αναπτύσσεται μία μεγάλη ξύλινη πέργκολα 40m2, η οποία μπορεί να εξυπηρετήσει διαφορετικές δραστηριότητες: Υπαίθριο μάθημα, κολατσιό, ζωγραφική, ξεκούραση, προστασία από ήλιο-βροχή, χώρο συνάθροισης ή γιορτής -έχουν ήδη σβηστεί τα πρώτα κεράκια γενεθλίων.
Ταυτόχρονα, το υπερυψωμένο δάπεδο προσφέρει άλλη οπτική γωνία του ευρύτερου χώρου, προσφέροντας ένα σημαντικό οπτικό ερέθισμα για παιδιά με ΔΑΦ. Έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν τον περιβάλλοντα χώρο και να επιλέγουν πότε και σε ποια δραστηριότητα επιθυμούν να εμπλακούν.
Παράλληλα, επιτρέπει και στους επιβλέποντες δασκάλους να επιτηρούν ευκολότερα τα παιδιά. Ο ημιυπαίθριος χώρος προσφέρει θαλπωρή και οικειότητα. Στόχος είναι να περνούν τα παιδιά όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο έξω, όλες τις εποχές του χρόνου.
- Σπιτάκια χαλάρωσης. Δίπλα από την πέργκολα τοποθετήθηκαν δύο μικρά ξύλινα σπιτάκια. Ενώ φαίνονται σαν παιχνίδι -και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν τέτοιο-, ο βασικός τους σκοπός είναι να λειτουργούν ως
χώροι χαλάρωσης και μερικής απομόνωσης κατά την εμφάνιση μιας κρίσης. Συχνά τα παιδιά με ΔΑΦ γίνονται δύστροπα, και σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως απομακρύνονται και απομονώνονται σε ένα κλειστό δωμάτιο, συνοδεία εκπαιδευτικού. Αυτό δημιουργεί αναστάτωση σε όλους και βιώνεται ως τιμωρητικό για το παιδί. Στα σπιτάκια χαλάρωσης το παιδί μπορεί να απομονωθεί μερικώς, χωρίς να χάσει πλήρως την επαφή με τα υπόλοιπα, και επανέρχεται στο προαύλιο συντομότερα, με λιγότερη επίπτωση από την πρώτη περίπτωση απομόνωσης. Οι πρώτες πληροφορίες από τη χρήση τους δείχνουν ότι είναι πολύ αποδοτικά.
Ποιότητα δαπέδων, παλέτα χρωμάτων και άλλες κατασκευές…
- Στη μπλε ζώνη του κινητικού παιχνιδιού, στον κόκκινο κύκλο και στα δύο λοφάκια τοποθετήθηκε ελαστικό χυτό δάπεδο για λόγους ασφαλείας, το οποίο λειτουργεί το ίδιο σαν παιχνίδι. Τα παιδιά ξαπλώνουν,
κυλιούνται και παίζουν πάνω του γιατί είναι φιλικό και ευχάριστο στην αίσθηση. - Οι υπόλοιπες ζώνες βάφτηκαν και οριοθετήθηκαν χρωματικά με ειδικές βαφές, αντιολισθηρές και μη ανακλαστικές του ηλιακού φωτός. Οι αποχρώσεις είναι παλ, επιλεγμένες από συγκεκριμένη χρωματική παλέτα, φιλική στα άτομα με ΔΑΦ.
- Τα δύο λοφάκια τοποθετήθηκαν για να ορίζουν την αρχή του μονοπατιού και υψομετρικά, σαν μικρή κοιλάδα, ώστε να προσφέρουν θέαση του υπόλοιπου χώρου του προαυλίου από διαφορετική οπτική γωνία (αρκετά υψηλότερα). Είναι όμως και ένα μεγάλο παιχνίδι. Λειτουργούν ως διαδρομή ισορροπίας στην κορυφογραμμή τους από την οποία τα παιδιά κάνουν «κουτρουβαλάκια» (πολύ σημαντική σωματική δραστηριότητα για παιδιά με ΔΑΦ). Είναι μια μικρή περιπέτεια αναρρίχησης (για κάποια παιδιά με κινητικούς περιορισμούς είναι αρκετά απαιτητική), ένας περιορισμένος, ελεγχόμενος κίνδυνος. Η αίσθηση του κινδύνου, της κατάκτησης του ύψους και η διαφορετική οπτική γωνία θέασης του χώρου, είναι γοητευτική για όλα τα παιδιά. Οι πρώτες αντιδράσεις των μαθητών είναι θετικότατες. Τα έχουν αγαπήσει.
- Τοίχος αναρρίχησης. Επιπλέον των παρεμβάσεων στον προαύλιο χώρο του σχολείου, διαμορφώθηκε και ένας τοίχος αναρρίχησης σε εσωτερική αίθουσα. Η δραστηριότητα θεωρείται πολύ σημαντική για την ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων.
- Απομόνωση οπτικού θορύβου. Η οριοθέτηση του χώρου οπτικά και αισθητηριακά είναι πολύ σημαντική. Έξω από το σχολείο βρίσκεται μια πολυσύχναστη και θορυβώδης λεωφόρος. Τοποθετήσαμε έναν ξύλινο φράχτη οπτικής και μερικώς ηχητικής απομόνωσης από τον θόρυβο και τον οπτικό αποπροσανατολισμό από τα διερχόμενα οχήματα, ο οποίος προκαλεί μεγάλη αναστάτωση στα παιδιά. Ταυτόχρονα, τα εμποδίζει να εκτείνουν τα χέρια τους προς τα έξω κοιτώνας τους περαστικούς, θέμα ιδιαίτερα δυσάρεστο για τους γονείς.
- Σκίαση. Πέρα από τη σχετικά μεγάλη πέργκολα, σκεπάσαμε με εφελκυόμενα υφάσματα όσο μεγαλύτερη περιοχή μπορούσαμε (ζώνη πρωινής συγκέντρωσης και μπλε ζώνη κινητικού παιχνιδιού) διότι ο
έντονος ηλιασμός είναι κουραστικός, όχι μόνο για τα παιδιά αλλά και για τους ενήλικες.
Σε επόμενη φάση, εξασφαλίζοντας τους απαραίτητους πόρους, θέλουμε να τοποθετήσουμε τέντες σε όλο το μήκος του διαδρόμου προς τις τάξεις, γιατί η έκθεση στον ήλιο είναι έντονη (μαθητές και δάσκαλοι κάθονται εκεί αρκετά) ενώ προκαλείται και οπτική θάμβωση από την είσοδο του φωτός στο εσωτερικό των τάξεων, η οποία προκαλεί αναστάτωση στα παιδιά.
- Φύτευση. Στα μελλοντικά μας σχέδια είναι να τοποθετηθούν στην περίμετρο του κόκκινου κύκλου δύο μεγάλα αειθαλή δέντρα (αειθαλή διότι τα παιδιά τρώνε τα φύλλα και πράγματα που βρίσκουν κάτω).
Συμμετοχικός σχεδιασμός…
Σε όλη τη διάρκεια της μελέτης, του σχεδιασμού και της υλοποίησης του έργου επιδιώξαμε τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων: εκπαιδευτικών, βοηθητικού προσωπικού, γονέων, κυρίως των ίδιων των παιδιών.
Συζητήσαμε για τις ανάγκες και τις απαιτήσεις τους, τους καλέσαμε να επιλέξουμε μαζί παιχνίδια, σχήματα, χρώματα. Στη ζώνη συγκέντρωσης τα παιδιά ενθαρρύνονται να ζωγραφίσουν επιδαπέδια παιχνίδια (κουτσό, τουίστερ κ.ά.), στον τοίχο μουσικής να φέρουν τα δικά τους αντικείμενα. Η συμμετοχικότητα υπήρξε βασική επιλογή της γενικής φιλοσοφίας του σχεδιασμού, επιλογή που λειτούργησε πολύ καλά και δημιουργικά.
Οι χρήστες έχουν οικειοποιηθεί το χώρο και τον αξιοποιούν πολύ περισσότερο από πριν. Νιώθουν (και είναι αλήθεια) ότι συμμετείχαν στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου και το έχουν αγαπήσει σαν δικό τους.
Τέλος, ήταν βασική μας επιλογή το όλο έργο να αποπνέει μια χαρούμενη αίσθηση και να μην φανερώνει άμεσα όλα τα χαρακτηριστικά που αναλύσαμε πιο πριν, να τα ανακαλύπτουν οι χρήστες του χώρου μόνοι τους. Θέλαμε να δημιουργήσουμε έναν χαρούμενο, παιδικό, φιλικό χώρο για όλους. Όλες οι λειτουργίες που έχουν να κάνουν με τον αυτισμό να είναι υποδόριες, κρυμμένες, να λειτουργούν χωρίς να φαίνονται.
Ανατροφοδότηση για το μέλλον…
Το κεφάλαιο Αυτισμός και Αρχιτεκτονική είναι πολύ σημαντικό και σε μεγάλο βαθμό αχαρτογράφητο.
Οι χώροι διαβίωσης επιδρούν καταλυτικά στην ύπαρξη και την ποιότητα ζωής όλων μας, πόσο μάλλον ατόμων περισσότερο ευαίσθητων και ευάλωτων. Η διαμόρφωση κατάλληλου χώρου έχει άμεσο αντίκτυπο στη συμπεριφορά αλλά και την εν γένει βελτίωση των δυνατοτήτων και της ποιότητας ζωής των ανθρώπων που βρίσκονται στο Φάσμα του Αυτισμού.
Θεωρούμε εξαιρετικά σημαντική για την αξιολόγηση των σχεδιαστικών επιλογών μας την ανατροφοδότηση εκ μέρους των χρηστών του χώρου. Αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα για εμάς, το γεγονός ότι έχουμε τα ίδια πρόσωπα (μαθητές/τριες, εκπαιδευτικούς και γονείς) στον ίδιο χώρο, πριν και μετά τη διαμόρφωση. Υπάρχει οπτικοακουστικό υλικό της δραστηριοποίησης των μαθητών/τριών πριν και μετά τη διαμόρφωση, καθώς και ερωτηματολόγια προς τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς για την καλύτερη δυνατή αποτίμηση και αξιολόγηση της επίδρασης του έργου. Όλες οι σχεδιαστικές ενέργειες μπορούν να κριθούν άμεσα για το τι δούλεψε καλά, λιγότερο καλά ή απέτυχε. Μας δίνεται έτσι η δυνατότητα να επιτύχουμε με πραγματικούς όρους τη βελτιστοποίηση των σχεδιαστικών επιλογών για μελλοντικά έργα.
Στόχος μας είναι η κωδικοποίηση των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων, ευελπιστώντας έτσι να συνεισφέρουμε στον καθορισμό τεκμηριωμένων σχεδιαστικών οδηγιών για τη διαμόρφωση χώρων που απευθύνονται σε ανθρώπους με αυτισμό.
Γράφουν: οι Αλεξία Σαρπαντιέ, MSc Λογοθεραπεύτρια, Πάρκο Χαράς. Ένα Πάρκο για όλους και
Νίκος Ιωάννου, MA Interior Designer, AccessΑbility ΙΚΕ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Dr Carldwen, School of Architecture & Design, University of Tasmania.
Design across the Spectrum. Play spaces.
2. Beaver, C. (2006). Designing environments for children and adults with ASD. Autism Safari, 2nd World Autism Congress and Exhibition
3. Mostafa, M. (2013). Expanding normal: Towards a more inclusive approach to designing the built environment. Open House International, 38, 4-6
4. Mostafa, M. (2014). Architecture for Autism: Autism ASPECTSSTM in school design. International Journal of Architectural Research: ArchNet-IJAR, 8(1), 143-158
5. Mostafa, M. (2008). An architecture for autism: Concepts of design intervention for the autistic user. International Journal of Architectural Research, 2(1), 189-211
6. Hebert, B.B. (2003). Design guidelines of a therapeutic garden for autistic children. (Master Thesis, Louisiana State University). Available from https://digitalcommons.lsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4287&context=gradschool_theses
7. https://a4le.org.au/awards/awards-2013/2013-category-1-new-construction/northern-school-for autism
8. https://www.yumpu.com/en/document/read/6120798/outdoor-environments-for-children-with autism-and-informedesign
9. American Society of Landscape Architecture, https://www.asla.org/ContentDetail.aspx?id=39563
10. https://www.archdaily.com/179359/designing-for-autism-spatial-considerations
11. https://www.archdaily.com/tag/architecture-for-autism
12. https://healthyactivebydesign.com.au/case-studies/lions-park
13. https://www.abc.net.au/news/2017-12-29/sensory-friendly-playground-helping-people-with autism-qld/9292498
14. https://www.ohm-advisors.com/insights/designing-inclusive-playgrounds-children-all-abilities
15. https://theconversation.com/how-autism-friendly-architecture-can-change-autistic-childrens lives-120516
16. https://www.access-board.gov/guidelines-and-standards/recreation-facilities/guides/play-areas
17. https://www.researchgate.net/publication/233696730_Designing_learning_spaces_for_children_ on_the_autism_spectrum/link/568d4d2b08aead3f42ed96c1/download
18. Prithvi Perepa, Classroom and playground support for children with autistic spectrum disorders, The National Autistic Society, ISBN: 189928057.
19. https://www.curbed.com/2018/7/20/17582148/accessible-playgrounds-design-ada-standards inclusive
20. http://housingforall.ie/design-for-autism/
21. National autistic society UK, https://www.autism.org.uk/
22. https://www.nacarchitecture.com/publications/DesignForSpecialEducation.pdf
23. https://www.newframe.com/autism-and-the-mainstream/
