Το έργο και η καμπάνια “Σβήνουμε το Στίγμα. Στο λόγο μας.” στοχεύει στη διάλυση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων γύρω από την ψυχική υγεία, ξεκινώντας από τον τρόπο που φέρουμε το δημόσιο λόγο. Το όνομα του έργου έχει διπλή έννοια: αφενός αναφέρεται στο δημοσιογραφικό λόγο, αφετέρου αποτελεί και μια υπόσχεση να αφαιρέσουμε το στιγματιστικό λόγο από την κοινωνία μας, όπως μάς εξηγεί η κυρία Φίτσιου, ψυχολόγος και συντονίστρια του έργου.
της Νάνσυ Παναγουλοπούλου – Δημοσιογράφος
Το έργο «Σβήνουμε το στίγμα.Στο λόγο μας» υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης την Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος και εταίρους το Ίδρυμα Θεμιστοκλή & Δημήτρη Τσάτσου – Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου και την Εταιρία Μέριμνας και Αποκατάστασης Ατόμων με Ψυχοκοινωνικά Προβλήματα. Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους € 13,5 εκ, χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow.
«Ήδη από τη σύνθεση του προγράμματος είναι εμφανές ότι ο φορέας μας ασχολείται με την πρόληψη, την προαγωγή της ψυχικής υγείας και την αγωγή κοινότητας, συμμετέχει επίσης ο φορέας προάσπισης των δικαιωμάτων και βέβαια οι ίδιοι οι αφορώμενοι, τα άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα». Έτσι οι παρεμβάσεις ήταν σε πολλά επίπεδα, και αυτό αποδεικνύεται και από το έργο: έχει παραχθεί έρευνα, συστάσεις σε μέσα ενημέρωσης και θεσμούς, ομιλίες σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και λειτουργούς ενημέρωσης και ανάπτυξη εργαλείων εκπαίδευσης της κοινότητας για την ψυχική υγεία και για το μη-στιγματιστικό λόγο γύρω από αυτήν.
Ψυχική Υγεία Vs. Ψυχική Ασθένεια…
Μια απορία που μας γεννιέται ψάχνοντας περισσότερα για το “Σβήνουμε το Στίγμα. Στο λόγο μας.” είναι η εξής: Γιατί γίνεται λόγος για ψυχική υγεία και όχι για ψυχική ασθένεια; Οι λόγοι είναι πολλοί. Ο πρώτος είναι ότι «η ψυχική υγεία είναι ένα συνεχές, δεν είναι δηλαδή η μία όχθη και η άλλη. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που την επηρεάζουν: βιολογικοί, ψυχοκοινωνικοί, περιβαλλοντικοί, συντρέχοντες παράγοντες.»
Δηλαδή η υγεία βρίσκεται σε ένα φάσμα, δεν πρόκειται για ένα δίπολο υγείας-ασθένειας. Εξάλλου, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ψυχική υγεία είναι
«μια κατάσταση ευεξίας στην οποία το άτομο συνειδητοποιεί τις δικές του ικανότητες, μπορεί να αντιμετωπίσει το φυσιολογικό στρες της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και γόνιμα και είναι σε θέση να συνεισφέρει στην κοινότητά του/της».
Αυτός ο ορισμός, αντιπροσωπεύει μια σημαντική πρόοδο, με την απομάκρυνση της έννοιας της ψυχικής υγείας από μια μονοσήμαντη υποδήλωση απουσίας ψυχικής ασθένειας.
Επίσης, η κάθε κατάσταση ψυχικής υγείας δεν είναι αμετάκλητη, όπως αναφέρει η κυρία Φίτσιου. «Κανείς δεν έχει υπογράψει κάποιου είδους συμβόλαιο πως η καλή ψυχική υγεία που ίσως έχουμε τώρα θα διαρκέσει για το υπόλοιπο της ζωής μας. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που την επηρεάζουν και χρειάζεται να την φροντίζουμε.» Αντίστοιχα , υπάρχει πάντα η δυνατότητα βελτίωσης της ψυχικής υγείας και υπερπήδησης των ψυχικών εμποδίων φυσικά με την κατάλληλη υποστήριξη από θεραπευτές και οικείους.
Τέλος, η ανάγκη για ισότιμη αντιμετώπιση, η δυνατότητα για εργασία και προσφορά στο κοινωνικό σύνολο, η ίση πρόσβαση για την αντιμετώπιση των καθημερινών αναγκών/δυσκολιών είναι ανθρώπινα δικαιώματα και δεν δύνανται να αναιρεθούν ανάλογα με την ψυχική κατάσταση του καθενός. «Δεν αποκλείουμε ότι υπάρχουν προβλήματα και ότι κάποιοι άνθρωποι χρειάζονται βοήθεια. Στο έργο μας όμως θεωρούμε σημαντική την έννοια της ισοτιμίας, δηλαδή της ίσης αντιμετώπισης, της ίσης πρόσβασης.»
Το στίγμα στο δημοσιογραφικό λόγο…
«Καταρχήν, ο δημόσιος και ο δημοσιογραφικός λόγος ενδεχομένως να αλληλοεπηρεάζονται.»
Σύμφωνα με μελέτες από το «Σβήνουμε το Στίγμα.», «ο δημοσιογραφικός λόγος συχνά είναι αρκετά στιγματιστικός, αν και υπάρχουν αρκετά παραδείγματα καλών πρακτικών πλέον. Ένας από τους πιο συχνούς μύθους είναι η ταύτιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας με βίαιες συμπεριφορές.».
«Υπάρχει πίεση για περισσότερη δημοσιότητα, περισσότερα κλικ, που συχνά έρχεται από τους ιδιοκτήτες των μέσων.»
Δε θεωρείται ωστόσο πάντα μια εσκεμμένη προσπάθεια στιγματισμού των ανθρώπων που βρίσκονται αντιμέτωποι με δυσκολίες ψυχικής υγείας. Περισσότερο είναι αποτέλεσμα λαθών και έλλειψης σωστών γλωσσικών εργαλείων των δημοσιογράφων, που αναπαράγουν μύθους για την ψυχική υγεία. Για αυτό τους παρέχουμε μια σειρά από εργαλεία μέσω του έργου.
Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων χρειάζεται να ενημερωθούν και να εκπαιδευτούν εκ νέου οι δημοσιογράφοι. «Απευθυνθήκαμε σε θεσμούς με συστάσεις και ουσιαστικές συζητήσεις, όπως ΕΣΗΕΑ και ΕΣΡ διότι εκτός από την εκπαίδευση των δημοσιογράφων, χρειάζεταινα στηρίξουν την αλλαγή και οι θεσμοί των μέσων.»
Το στίγμα στο λόγο και οι πρακτικές συνέπειές του…
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μάθει από μικρή ηλικία ότι «άλλο τα λόγια και άλλο οι πράξεις». Αυτή η φράση όμως φαίνεται να μην ισχύει στην πραγματική ζωή όταν, για παράδειγμα η αναζήτηση ενός ειδικού ψυχικής υγείας μας δίνει τη ταμπέλα του τρελού, με λέξεις όπως παρανοϊκός, ψυχοπαθής και εμμονικός, ψυχιατρικοί όροι, πολλοί από αυτούς μη-δόκιμοι πλέον, χρησιμοποιούνται καθημερινά ως κενές προσβολές και έχουν πρακτικές συνέπειες όπως διακρίσεις, αποκλεισμούς και εργασιακή ανασφάλεια.
«Δημιουργεί πρακτικά εμπόδια στις ζωές των ανθρώπων. Δεν πρόκειται απλά για αριθμούς ή για ποσοστά αλλά για ανθρώπους με ονοματεπώνυμο.»
Το ίδιο ισχύει για την υπερβολικά θετική ανάδειξη ανθρώπων με ψυχική ή άλλη αναπηρία, με χαρακτηρισμούς όπως ήρωας ή χρήση όρων όπως δύναμη ψυχής ειδικές ικανότητες, και μοναδικότητα. «Δεν εκτιμώ ότι το άλλο άκρο συμβάλλει στη συμπεριληπτικότητα. Πρέπει να αποφεύγονται οι ευφημισμοί και οι συγκρίσεις με τους ανθρώπους χωρίς κάποια αναπηρία. Ταυτόχρονα πρέπει να γίνεται αναφορά στους περιορισμούς που βιώνουν και στο πώς θα άρουμε τα εμπόδια, προσεγγίζοντας την αναπηρία με το κοινωνικό και δικαιωματικό μοντέλο.»
Κλείσαμε τη συζήτησή μας με την κυρία Φίτσιου μιλώντας για την ανάγκη του αυτοπροσδιορισμού των ατόμων με προβλήματα υγείας/ ή αναπηρίες, αλλά και τη σημασία της πραγματικής ισοτιμίας, δηλαδή της αντιμετώπισης όλων των συνανθρώπων μας επί ίσοις όροις δίχως το στίγμα της ψυχικής υγείας.
Ευχαριστούμε την Παναγιώτα Φίτσιου από την καμπάνια «Σβήνουμε το Στίγμα. Στο λόγο μας.» για αυτή τη συνέντευξη.
Συνέντευξη: της Παναγιώτας Φίτσιου, ψυχολόγου και συντονίστριας του έργου «Σβήνουμε το Στίγμα. Στο λόγο μας» στη Νάνσυ Παναγουλοπούλου – Δημοσιογράφο
