Η ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση συνδυάζει αρχές της επιστήμης της ψυχολογίας και της ειδικής παιδαγωγικής. Δίνει λοιπόν έμφαση τόσο σε παρεμβάσεις για την ψυχολογική υποστήριξη, την συμπεριφορά και την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ατόμου όσο και σε αρχές αποκατάστασης των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών.
Το ψυχοπαιδαγωγικό θεραπευτικό πρόγραμμα για παιδιά, εφήβους και νεαρούς ενήλικες στο φάσμα του αυτισμού είναι εξατομικευμένο και προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες ανάγκες των ατόμων με βασικό γνώμονα, όχι μόνο ότι ο συγκεκριμένος πληθυσμός έχει έναν διαφορετικό τρόπο αντίληψης του περιβάλλοντος, αλλά και ότι κάθε άτομο στο φάσμα του αυτισμού έχει διαφορετικές γνωστικές ανάγκες και δεξιότητες, διαφορετικές δυσκολίες ή ελλείμματα και φυσικά διαφορετικά ενδιαφέροντα και προτερήματα. Απώτερος σκοπός αυτού του προγράμματος είναι να γίνει το άτομο πιο προσαρμοστικό στο περιβάλλον του και να καλλιεργήσει τις δεξιότητες που χρειάζεται για την υψηλότερη δυνατή αυτονομία σε τομείς της καθημερινής ζωής.
Το ψυχοπαιδαγωγικό πρόγραμμα αξιολογεί και παρεμβαίνει στους παρακάτω τομείς:
- Διαχείριση και οριοθέτηση συμπεριφοράς
- Αύξηση του χρόνου αναμονής
- Ανοχή στην ματαίωση
- Γνωστικές δεξιότητες (αντίληψη, προσοχή, συγκέντρωση, μνήμη, επίλυση προβλήματος)
- Αυτονομία
- Αυτοαπασχόληση – διαχείριση ελεύθερου χρόνου
- Κοινωνικές δεξιότητες – Αλληλεπίδραση
- Κυκλοφοριακή αγωγή στα πλαίσια εξωτερικών προγραμμάτων στην κοινότητα
- Διατήρηση και γενίκευση κατακτημένων δεξιοτήτων και σε άλλα περιβάλλοντα
Οι συμπεριφορές που προβληματίζουν είναι συχνές στα άτομα στο φάσμα του αυτισμού και εκδηλώνονται με διάφορους τρόπους. Μπορεί το άτομο να εκδηλώνει ήπιες ανεπιθύμητες συμπεριφορές που παρεκκλίνουν από τους κοινωνικούς κανόνες και την κοινωνικά επιθυμητή συμπεριφορά αλλά και πιο έντονες, όπως εκρήξεις θυμού με αυτοτραυματικές ή ετεροτραυματικές συμπεριφορές. Βασική προτεραιότητα είναι να διερευνηθούν οι συνθήκες εκδήλωσης των συμπεριφορών αυτών ώστε με την κατάλληλη παρέμβαση να μειωθούν αυτές οι εκδηλώσεις και να διασφαλιστεί ότι το άτομο θα βρίσκεται σε ένα ασφαλές περιβάλλον με το κατάλληλο συναίσθημα ώστε να μπορέσει να εκπαιδευτεί σε νέες δεξιότητες και να ξεδιπλώσει το νοητικό του δυναμικό.
Άλλος ένας σημαντικός τομέας στον οποίο εντοπίζονται δυσκολίες που σχετίζονται πολλές φορές με εκδήλωση άγχους ή ανεπιθύμητων συμπεριφορών είναι η αναμονή και η ματαίωση. Τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού δυσκολεύονται πολλές φορές να περιμένουν ή να ανεχτούν την αναβολή της εκπλήρωσης μιας επιθυμίας τους όπως επίσης να διαχειριστούν μια ενδεχόμενη ματαίωση. Η ματαίωση μπορεί να προκύψει από μια απλή διόρθωση/ νουθεσία ή ακόμη από μια ήττα σε ένα παιχνίδι. Η εξάσκηση στην αναμονή και στην ανοχή στην ματαίωση θα βοηθήσει το άτομο να προσαρμόζεται πιο αποτελεσματικά στο διαρκώς εναλλασσόμενο περιβάλλον όπου τα αποτελέσματα των ενεργειών του κάποιες φορές μπορεί να έχουν απρόβλεπτα ή μη επιθυμητά αποτελέσματα.
Στον γνωστικό τομέα δίνεται έμφαση εξατομικευμένα στις ιδιαίτερες ανάγκες του ατόμου, το επίπεδο λειτουργικότητάς του, την ηλικία, το αναπτυξιακό υπόβαθρο και τον τρόπο με τον οποίο έχει νόημα για εκείνο να μαθαίνει και να κατακτά νέες δεξιότητες. Κάποιες από τις δεξιότητες που καλλιεργούνται είναι οι ταυτίσεις (αντικειμένων, χρωμάτων, σχημάτων), γραφοκινητικές δεξιότητες, εκμάθηση σχημάτων, χρωμάτων, αριθμών, γραμμάτων, κατηγοριοποίηση, αντίθετες έννοιες, επίλυση προβλημάτων, αντίληψη μεγεθών, αντίληψη ποσοτήτων, αντιστοιχία ποσότητας με αντικείμενα και άλλες πιο σύνθετες όπως γραφή, ανάγνωση ή κατανόηση κειμένου. Όλες αυτές οι γνωστικές δεξιότητες οδηγούν με τη σειρά τους σε νέους στόχους χρήσιμους για την αυτονομία των ωφελούμενων όπως η εκμάθηση χρημάτων, η εκμάθηση της ώρας ή η εκμάθηση ποικίλων δραστηριοτήτων καθημερινής ζωής. Για παράδειγμα, ένα άτομο που θα κατακτήσει την αντιστοιχία ποσότητας με αντικείμενα, θα είναι σε θέση να στρώσει το τραπέζι για την οικογένειά του ή κατακτώντας τη διάκριση γεμάτου – άδειου θα είναι σε θέση να βάλει μια γεμάτη κανάτα νερό στο τραπέζι. Ανάλογα λοιπόν με την εξατομικευμένη στοχοθεσία οι δεξιότητες αυτές δουλεύονται και μέσω των δραστηριοτήτων καθημερινής ζωής.
Η αυτονομία είναι από τους βασικούς απώτερους στόχους για κάθε άτομο που επωφελείται από τις θεραπείες αποκατάστασης. Είναι πολύ σημαντικό τα άτομα να μπορούν να ολοκληρώσουν αυτόνομα ένα έργο, να αυτοαπασχοληθούν και να διαχειριστούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Η εκμάθηση δραστηριοτήτων αυτοαπασχόλησης που έχουν σαφή αρχή, μέση και τέλος προσφέρει στα άτομα τη δυνατότητα να αφιερώσουν χρόνο στην υλοποίηση δραστηριοτήτων χωρίς την παρέμβαση του θεραπευτή ή του γονέα. Σαφώς επιδιώκεται κατά το δυνατόν η συνολική αυτονομία του ατόμου στην υλοποίηση του προγράμματός του μέσω αναλύσεων έργου, δομημένης διδασκαλίας, οπτικοποιημένων μέσων και οργάνωσης του περιβάλλοντος με τρόπο υποστηρικτικό προς τις ιδιαιτερότητες του αυτισμού.
Ο τομέας της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και των κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελεί ένα από τα βασικά ελλείμματα της διαταραχής του αυτισμού. Εντός του ψυχοπαιδαγωγικού προγράμματος, που μπορεί να έχει και ομαδικό χαρακτήρα, επιδιώκεται η εξομάλυνση των κοινωνικών δυσκολιών. Οι ωφελούμενοι αλληλοεπιδρούν και συναλλάσσονται μέσω παιχνιδιών εναλλαγής σειράς, μέσω μαγειρικής και φυσικά μέσω εξωτερικών προγραμμάτων. Σε επίπεδο επικοινωνίας, με τη βοήθεια και των λογοθεραπευτών μαθαίνουν να επικοινωνούν αιτήματα σε άλλα άτομα, να εκφράζουν επιθυμίες, ανάγκη για βοήθεια και να συνυπάρχουν.
Σε αυτό το σημείο σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και τα εξωτερικά προγράμματα. Με έναν συνδυασμό δομημένης διδασκαλίας αλλά και βιωματικής κατ’ ευκαιρία μάθησης τα άτομα εκτίθενται σε κοινωνικές καταστάσεις, σε χώρους της κοινότητας (καφετέρια, σούπερ μάρκετ, περίπτερο, λαϊκή αγορά κλπ). Μέσω των εξωτερικών προγραμμάτων δίνεται η ευκαιρία τόσο για αλληλεπίδραση και συμμετοχή στην κοινότητα όσο και για καλλιέργεια γνωστικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων σε πραγματικές συνθήκες. Η κυκλοφοριακή αγωγή εντάσσεται σε αυτά τα εξωτερικά προγράμματα και αποτελεί με την σειρά ακόμη έναν άξονα εκπαίδευσης και αυτονομίας.
Τέλος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το επιστέγασμα όλων των παραπάνω είναι η διατήρηση των κατακτημένων δεξιοτήτων και η γενίκευσή τους στα υπόλοιπα περιβάλλοντα του ατόμου εκτός του θεραπευτικού πλαισίου. Πρόκειται για μια σημαντική αλλά και δύσκολη δεξιότητα που απαιτεί και τη συνεργασία του ευρύτερου περιβάλλοντος των ατόμων.
Παρά τον πρακτικό διαχωρισμό των βασικών πυλώνων του ψυχοπαιδαγωγικού προγράμματος, αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα παραπάνω αλληλοεπικαλύπτονται, αλληλοεξαρτώνται και ένα μέρος τους «ακουμπά» και σε άλλες ειδικότητες. Η διαρκής συνεργασία ολόκληρης της θεραπευτικής ομάδας, η συνεχής εκπαίδευση και η ολιστική προσέγγιση των εξυπηρετούμενων είναι ουσιαστικής σημασίας για το πλαίσιό μας.
Πληροφορίες: Ηλίανθος-Κέντρο Παιδιού και Εφήβου, Χρυσολωρά 10-12, Περιστέρι (πλησίον στάσης μετρό “Αγιος Αντώνιος”, τηλ: 210 5782341
Γράφει: η Άντζυ Παγουλάτου – Ψυχολόγος, μέλος της Διεπιστημονικής Ομάδας του Εξειδικευμένου Κέντρου Διάγνωσης και Αποκατάστασης Ατόμων με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος «Ηλίανθος»
Πηγή: https://kpechios.gr/
