Σκέψεις Καραντίνας. Και μετά τι;

Μία ακόμη μέρα καραντίνας. Δε θυμάμαι πια πόσες έχουν περάσει. Δε μετράω πια. Ξέρω μόνο πως σήμερα είναι μία ακόμη μέρα. Οι σκέψεις για το τώρα έπαυσαν. Το τώρα μου έχει γίνει οικείο πια. Όπως και σ’ όλους μας. Τα βράδια δυσκολεύομαι να κοιμηθώ. Είναι οι σκέψεις για το μετά που με καθηλώνουν. Οι σκέψεις για το πως θα είναι ο κόσμος μετά τη δύσκολη αυτή περίοδο.

του Κωνσταντίνου Συμσιρή – Ηθοποιός

Θα έχω δουλειά; Οι φίλοι μου κι οι δικοί μου άνθρωποι; Θα μπορώ να βρω δουλειά άραγε; Θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα; Πότε και πως θα γίνει αυτό; Σκέψεις. Ο ιός Covid-19 εξέθεσε το παγκόσμιο σύστημα και την χρόνια αδράνεια των εκάστοτε πολιτικών και κυβερνήσεων. Μία αδράνεια που είχε ως εφαλτήριο την ανάγκη για περισσότερο χρήμα και παραγωγή. Μία συγκυρία χρόνων που τοποθέτησε τον άνθρωπο σε δεύτερη μοίρα. Και με τη σειρά του, ο ίδιος ο άνθρωπος, μέσα στη συνήθεια της άγνοιάς του, έθεσε τη φύση του σε δεύτερη μοίρα. Η απάντηση των κυβερνήσεων στην κατάσταση, αυτή παγκοσμίως, δεν είναι πολύ διαφορετική από την απάντηση που δίνεται χρόνια σε διάφορες οικολογικές κρίσεις. Απλά, εν προκειμένω, είναι πιο έντονη ή έστω πιο δυναμική λόγω της άμεσης ανάγκης που ανέκυψε.

Η εφαρμογή της σοσιαλιστικής οδού από ένα καπιταλιστικό σύστημα

Έχει, επίσης, αλλάξει το κέντρο βάρους καθώς πια η προτεραιότητα δίνεται στην αξία της ανθρώπινης ζωής κι όχι στην οικονομία (στις περισσότερες χώρες). Ή έστω αυτό γίνεται πιο εμφανές ή αναγκαίο προς το παρόν. Η δυναμική προσέγγιση του ζητήματος αυτού από τις διάφορες χώρες (στην πλειονότητά τους) δείχνει μια τρόπον τινά πιο σοσιαλιστική παρά καπιταλιστική θεώρηση των πραγμάτων.

Κι εδώ διερωτώμαι: «Αν ο καπιταλισμός είναι τόσο καταπληκτικός, για ποιο λόγο κάθε 10 περίπου χρόνια επιστρέφουμε στο σοσιαλισμό;». Ερώτηση ρητορική προφανώς. Κι επίσης: «Αυτή η προς στιγμήν σοσιαλιστική προσέγγιση του ζητήματος είναι όντως σοσιαλιστική ή φέρει τη μάσκα του προσωρινού σοσιαλισμού ώστε στην πορεία να επανέλθουμε στα ίδια οικεία καπιταλιστικά πρότυπα;».

Προς το παρόν, ας δεχτούμε ότι έχουμε τρόπον τινά επανέλθει σε μία πιο σοσιαλιστική θεώρηση των πραγμάτων. Σε μία αλληλεγγύη που είχαμε ξεχάσει για δεκαετίες πολλές. Η ανάγκη μας επαναφέρει. Είναι όπως όταν κάποιος φίλος σου είναι μεθυσμένος και του ρίχνεις έναν κουβά νερό ή μια σφαλιάρα για να ξυπνήσει. Κάτι τέτοιο συμβαίνει, αν το θέταμε απλοϊκά. Το ερώτημα όμως είναι τι γίνεται από εδώ και στο εξής, όταν όλο αυτό τελειώσει. Γιατί κάποια στιγμή θα περάσει και αυτό. Ο κορονοϊός όπως και οι κλιματικές αλλαγές των τελευταίων ετών είναι αλληλένδετα μεταξύ τους, ζητήματα, κι έχουν να κάνουν με τον τρόπο που οι κοινωνίες έχουν δομηθεί και λειτουργήσει σε βάθος χρόνων. Τον τρόπο που οι κυβερνήσεις κι οι πολιτικές αντιμετώπισαν τον άνθρωπο κι ο άνθρωπος με τη σειρά του τη φύση. Κι έπειτα η απάντηση της φύσης στον άνθρωπο.

Τα δύο αυτά παγκόσμια προβλήματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον τρόπο που οι άνθρωποι έχουν μάθει να συμπεριφέρονται σ’ ένα συγκεκριμένο χρηματοοικονομικό πλαίσιο. Και στις δύο περιπτώσεις μία προσωρινή λύση μπορεί να βρίσκεται στο να περιοριστούν οι μη αναγκαίες οικονομικές συναναστροφές (lockdown). Κοινώς, η αναγκαία δουλειά γίνεται ως επί το πλείστον από το σπίτι.

Εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με το φόβο της επικείμενης ανεργίας

Λιγότεροι άνθρωποι μετακινούνται, λιγότεροι ρύποι, λιγότερο άγχος, μία διαφορετική καθημερινότητα προς στιγμήν. Γιατί όμως όχι και μετά; Σ’ ένα καπιταλιστικό σύστημα, οι επιχειρήσεις κυνηγούν το κέρδος. Χρειάζονται παραγωγικό δυναμικό ώστε να έχουν κέρδος. Χρειάζονται ανθρώπους που να αγοράζουν τα προϊόντα τους. Οι άνθρωποι δουλεύουν, ώστε να αγοράζουν, ώστε οι επιχειρήσεις να έχουν κέρδος. Κι όσο πιο πολύ το κέρδος, τόσο πιο μεγάλη η ανάγκη για εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, την περίοδο αυτή, δεν υπάρχει ζήτηση στην αγορά εργασίας, καθώς δεν υπάρχει κέρδος. Κι έτσι, εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με το φόβο της επικείμενης ανεργίας. Κι έτσι όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν αγοράζουν πια (ή έστω αγοράζουν τα απολύτως αναγκαία). Κι οι επιχειρήσεις δεν έχουν κέρδος. Κι επιστρέφουμε σιγά σιγά σ’ ένα καθεστώς οικονομικής κρίσης. Αυτός είναι ο φαύλος κύκλος του οικονομικού μας συστήματος.

Σε μία «νορμάλ» οικονομική κρίση η συνταγή για την αντιμετώπιση μιας τέτοιας κατάστασης θα ήταν απλή: η κυβέρνηση ξοδεύει έως ότου οι άνθρωποι αρχίσουν να δουλεύουν και να ξοδεύουν. Αλλά προς το παρόν οι άνθρωποι δεν ξοδεύουν γιατί υπάρχει το λεγόμενο lockdown, το «Μένουμε Σπίτι». Και καλά κάνουμε αλλιώς θα εξαπλωνόταν ο ιός. Ωστόσο, αυτή η κατάσταση κάνει εμφανές ότι ζούμε σε ένα τρόπον τινά ”καθεστώς πολέμου’’.

Και ζούμε σε ένα τέτοιο ‘’καθεστώς” καθώς το καπιταλιστικό οικοδόμημα δεν δίνει απάντηση στον άνθρωπο άμα τη παύσει της παραγωγής. Χωρίς την παραγωγή, η δυνατότητα του ανθρώπου να είναι άνθρωπος και να απολαμβάνει βασικά αγαθά δεν υφίσταται. Κι αυτό ακριβώς γίνεται φανερό αυτή τη στιγμή σε όλους μας. Στο μέλλον, λοιπόν, μετά απ’ όλο αυτό ίσως χρειαζόμαστε να χτίσουμε ένα καινούργιο οικοδόμημα. Ένα σύστημα στο οποίο τα βασικά κι αναγκαία –ανθρώπινα- αγαθά θα είναι ανεξάρτητα από ένα παραγωγικό σύστημα.

Ένα καινούργιο πλαίσιο στο οποίο η ανθρώπινη ζωή δεν είναι δούλος ενός μισθού.

Χρειαζόμαστε ένα οικονομικό σύστημα που παράγει με μέτρο και με γνώμονα τον άνθρωπο. Η λιγότερη παραγωγή συνδράμει αυτόματα και στην προστασία της φύσης (από ρύπους). Ίσως μία λύση θα ήταν οι άνθρωποι παγκοσμίως να δουλεύουν λιγότερες μέρες ή ώρες ώστε να παράγουν τα αναγκαία με γνώμονα τον άνθρωπο, πια, κι όχι το κέρδος! «Παν μέτρον άριστον» που έλεγαν κι οι αρχαίοι ημών πρόγονοι.

Πως όμως θα μπορούσε να διαμορφωθεί το μέλλον μετά απ’ όλο αυτό; Μια πιο ρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων θα έλεγε ότι: προς το παρόν, οι περισσότερες οικονομίες, παγκοσμίως, συνεχίζουν να κινούνται με βάση το καπιταλιστικό μοντέλο με κάποιες ”σοσιαλιστικές πινελιές’’ και την ελπίδα ότι όλο αυτό δε θα κρατήσει για πολύ. Οι επιχειρήσεις κι οι εργαζόμενοι που πλήττονται βοηθούνται από τις κυβερνήσεις ώστε να συνεχίζουν οι επιχειρήσεις να υφίστανται και έτοιμες να συνεχίσουν την παραγωγή τους μετά το πέρας της περιόδου αυτής. Οι εργαζόμενοι πληρώνονται ένα επίδομα από τα κράτη, ποσοστό της συναλλακτικής τους αξίας ή άλλως της αγοραστικής τους δύναμης. Κι όλα τ’ άλλα αναβάλλονται για μετά. Πληρωμές δανείων, ενοίκια σπιτιών κ.ο.κ.

Αναβολή όμως δε σημαίνει απαλλαγή από οικονομικές υποχρεώσεις. Στη χειρότερη των περιπτώσεων, αν ο αριθμός των νεκρών αυξηθεί δραματικά, τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα θα γίνουν πιο βαθιά καθώς η ανησυχία του κόσμου θα οδηγήσει σε εξεγέρσεις κι αναπόφευκτη βαρβαρότητα. Αν συνεχίσουμε να δρούμε με γνώμονα την ανταλλακτική αξία, τότε αυτό θα πλήξει τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Οι επιχειρήσεις θα κλείσουν και οι εργαζόμενοι θα «πεινάσουν». Τα νοσοκομεία θα είναι γεμάτα, χωρίς καμία υποστήριξη από πουθενά. Κι έτσι θα περιέλθουμε σε μία ασταθή κατάσταση με δραματικές πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Μαζικά αυστηρά μέτρα επιβάλλονται ήδη σε χώρες όπως η Γερμανία. Και πλανάται η απειλή ότι θα συνεχιστούν και μετά την περίοδο αυτή.

Η ανθρώπινη ζωή να μπει παραπάνω από το κέρδος των επιχειρήσεων

Στην καλύτερη, κατά τη γνώμη μου, περίπτωση, μετά την περίοδο αυτή θα μπορούσαμε να κάνουμε ένα βήμα παραπέρα ως ανθρώπινο είδος επιλέγοντας μία διαφορετική πιο σοσιαλιστική προσέγγιση. Ένα βήμα, παραπέρα, ως προς την κατεύθυνση αυτή θα ήταν η προστασία κι ενίσχυση των κλάδων εκείνων της οικονομίας που είναι απαραίτητοι, ώστε να προστατευτούν απόλυτα αγαθά όπως αυτό της ανθρώπινης ζωής και υγείας, καθώς και βασικές ανθρώπινες ανάγκες. Σ’ ένα τέτοιο σύστημα αξιών, τα δημόσια νοσοκομεία και η πρόσβαση σε βασικά αγαθά σταματούν να είναι αλληλένδετα με το οικονομικό σύστημα κι αυτόματα παρέχονται από την πολιτεία. Η πρόσβαση των πολιτών σε βασικά αγαθά είναι ανεξάρτητη από τους εκάστοτε εργοδότες που έως τώρα λειτουργούσαν ως τρόπον τινά μεσάζοντες. Οι πληρωμές λοιπόν γίνονται άμεσα στους εργαζομένους κι είναι ανεξάρτητες από την ”ανταλλακτική τους αξία”.

Είμαστε άνθρωποι, όχι προϊόντα.

Η ανταλλακτική αξία ή η αγοραστική μας δύναμη είναι απλά ταμπέλες ενός συστήματος. Και το σύστημα αυτό πάσχει. Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να προχωρήσουμε. Να κατανοήσουμε τα λάθη του παρελθόντος, να μας τα συγχωρήσουμε και να πορευτούμε προς το μέλλον χωρίς να επαναλαμβανόμαστε.

Η αμοιβαία βοήθεια κι η αλληλεγγύη μεταξύ μας είναι άκρως σημαντική. Κι ίσως αυτή την περίοδο της ‘’απομόνωσης’’ είναι καλό να δημιουργήσουμε αυτό το χώρο μέσα μας ώστε όταν βγούμε εκεί έξω να είμαστε έτοιμοι γι’ αυτό το «ένα βήμα παραπέρα».

Ένα οικονομικό σύστημα που για δεκαετίες αντιμετώπιζε τον άνθρωπο ως προϊόν, ήρθε η ώρα να καταρρεύσει. Κι ήρθε η ώρα, να δοθεί η σκυτάλη στον άνθρωπο και στη φύση, σ’ ένα μέλλον με καινούργιες αξίες και νοοτροπίες. Σ’ ένα μέλλον που η προστασία της ζωής και η φροντίδα για καλύτερες συνθήκες ζωής αποτελούν τον κύριο λόγο της ύπαρξης των οικονομιών και των πολιτικών και δεν γίνονται έρμαια ή δούλοι τους. Καλή μας δύναμη.