Η Διεθνής Ημέρα Κοινωνικής Εργασίας γιορτάζεται κάθε χρόνο τον Μάρτιο, με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κοινωνικών Λειτουργών (IFSW). Από ελληνικής πλευράς στον εορτασμό συμμετέχει ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος (ΣΚΛΕ).
Η Ειδική Αγωγή με Απλά Λόγια με αφορμή τη σημερινή ημέρα ζήτησε από τον κοινωνικό λειτουργό Βολκίδη Μιχαήλ να μας πει δυο λόγια για το ρόλο του κοινωνικού λειτουργού στην αναπηρία μέσα στα σχολεία. Ας τον ακούσουμε…
“Η Παγκόσμια Ημέρα Κοινωνικής Εργασίας γιορτάζεται κάθε Μάρτιο και σηματοδοτεί την συνεισφορά των κοινωνικών λειτουργών στην προάσπιση και διεκδίκηση της κοινωνικής δικαιοσύνης και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, καθώς και της ενδυνάμωσης ατόμων, οικογενειών και κοινοτήτων. Τα άτομα με αναπηρία είναι μια ομάδα με την οποία οι κοινωνικοί λειτουργοί εργάζονται σε ποικίλα πλαίσια και πεδία εφαρμογής της κοινωνικής εργασίας.
Σε αυτό το άρθρο θα εξεταστεί ο ρόλος του κοινωνικού λειτουργού που εργάζεται στην γενική εκπαίδευση και υποστηρίζει οικογένειες που έχουν μαθητές με αναπηρία. Το άρθρο δεν έχει σκοπό να αναλύσει ή να περιγράψει όλο το φάσμα των υπηρεσιών που μπορεί να προσφέρει ο κοινωνικός λειτουργός στην ομάδα στόχο αλλά να αναφέρει κάποιες συγκεκριμένες δυσκολίες και τρόπους προσέγγισης τους αποκλειστικά στον χώρο γενικής εκπαίδευσης.
Ο ρόλος του Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού (ΕΒΠ) στην Εκπαίδευση
Ο ρόλος του Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού (ΕΒΠ) στην Εκπαίδευση
Στην γενική εκπαίδευση η συντριπτική πλειοψηφία των κοινωνικών λειτουργών είναι συμβασιούχοι (αναπληρωτές) που απολύονται στο τέλος της σχολικής χρονιάς με αποτέλεσμα πολύ συχνά να αλλάζει το εργασιακό τους πλαίσιο, που έχει ως συνέπεια να είναι σχεδόν αδύνατο να χτιστεί μια σταθερή σχέση εμπιστοσύνης τόσο με τις οικογένειες όσο και με τα υπόλοιπα μέλη του προσωπικού.
Η αναλογία εξυπηρετούμενων οικογενειών είναι 800 έως 1000 προς έναν κοινωνικό λειτουργό, εάν εξαιρέσουμε 47 σχολικές μονάδες πανελλαδικά στα πλαίσια του προγράμματος Ένταξης Ευάλωτων Κοινωνικών Ομάδων (ΕΚΟ), όπου ο αριθμός είναι μικρότερος και η ομάδα στόχος είναι οικογένειες Ρομά.
Ως εκ τούτου το υποστηρικτικό έργο του κοινωνικού λειτουργού υπόκειται σε συγκεκριμένους περιορισμούς τόσο ως προς την αδυναμία σχεδιασμού και παρακολούθησης της παρέμβασης αλλά και ως προς τις δράσεις πρόληψης και πρώιμης παρέμβασης. Εν ολίγοις το πλαίσιο αναγκάζει τον κοινωνικό λειτουργό να εστιάσει στα πιο επείγοντα προβλήματα που χρίζουν άμεσης μέριμνας και στον χρόνο που απομένει, εάν απομένει, να αναπτύξει άλλες δράσεις.
Μια από τις σημαντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κοινωνικός λειτουργός είναι να συμβάλλει στην διαμόρφωση του πλαισίου, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της συμπερίληψης των μαθητών ΑμεΑ. Η συμπερίληψη είναι η ισότητα μεταξύ των μαθητών, η άρση του στιγματισμού και των διακρίσεων, καθώς και η έμφαση στις ανάγκες του κάθε μαθητή. Η ευαισθητοποίηση της σχολικής κοινότητας μπορεί να επιτευχθεί με δράσεις, ομιλίες, εργαστήρια ή προσωπική επικοινωνία και μπορούν να πραγματοποιηθούν, είτε σε συνεργασία με τα υπόλοιπα μέλη της Επιτροπής Διεπιστημονικής Υποστήριξης (ΕΔΥ), ψυχολόγος, εκπαιδευτικός Τμήματος Ένταξης, είτε σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό του τμήματος στο οποίο φοιτά ο μαθητής ΑμεΑ, είτε σε συνεργασία με εξωτερικούς εξειδικευμένους φορείς, όπως παραδείγματος χάριν τα Κέντρα Πρόληψης του ΟΚΑΝΑ ή την ΑΜΚΕ ‘’Με Άλλα Μάτια’’ κλπ. Η κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων και η πίεση προς την αλλαγή του ίδιου του πλαισίου είναι το πρώτο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση.
Βέβαια σε γενικές γραμμές υπάρχει εύφορο έδαφος στην σχολική κοινότητα και διάθεση συνεργασίας αλλά συχνά προκύπτουν τεχνικές δυσκολίες. Οι περισσότερες σχολικές μονάδες δεν είναι κατάλληλα διαμορφωμένες, ώστε να διενεργείται απρόσκοπτα η φοίτηση μαθητών με κινητικές αναπηρίες, μαθητών στο φάσμα του αυτισμού ή άλλες αναπηρίες. Η έλλειψη χώρων επιτείνει το πρόβλημα. Ο κοινωνικός λειτουργός πρέπει να προτείνει συγκεκριμένες λύσεις και να κινητοποιεί το υπόλοιπο προσωπικό, τους γονείς και άλλους φορείς της κοινωνίας των πολίτων (συλλόγους, συνδικάτα κλπ), ώστε να ασκηθεί πίεση προς την κεντρική διοίκηση και να αμβλυνθούν αυτοί οι περιορισμοί. Η τοποθέτηση ασανσέρ, οι ράμπες, η αίθουσα αισθητηριακής ολοκλήρωσης είναι μερικά από τα εργαλεία που πρέπει να διεκδικηθούν και να υπάρχουν σε κάθε σχολική μονάδα. Η νοοτροπία της στασιμότητας και της παρέμβασης μόνο με τα διαθέσιμα μέσα που υπάρχουν την συγκεκριμένη στιγμή πρέπει να ξεπεραστεί, ώστε να επιτευχθεί η κοινωνική αλλαγή και η συμβολή του κοινωνικού λειτουργού συχνά είναι καθοριστική.
Ένα άλλο σημαντικό πεδίο παρέμβασης είναι η εργασία με τους γονείς των μαθητών, ώστε να επιτευχθεί μια ρεαλιστική εικόνα για τις δυνατότητες των παιδιών τους. Πολύ συχνά οι γονείς έχουν υψηλότερες προσδοκίες από αυτά που οι μαθητές μπορούν να καταφέρουν με αποτέλεσμα η πίεση που ασκείται στους μαθητές να επηρεάζει την συναισθηματική, ψυχολογική και κοινωνική τους κατάσταση. Τεχνικές όπως η προσεκτική ακρόαση, η άνευ όρων αποδοχή και η διενέργεια πολλών ατομικών συναντήσεων, η κινητοποίηση του υποστηρικτικού δικτύου της οικογένειας ή του γονέα και η κοινή γραμμή με τους εκπαιδευτικούς ως προς την επικοινωνία με τους γονείς βοηθά στην εξεύρεση ενός πιο προσιτού για τον μαθητή τρόπου εκπαίδευσης. Σαφώς και σε αυτό το πλαίσιο γίνονται όλες οι απαραίτητες παραπομπές σε φορείς και υπηρεσίες που να καλύπτουν τις ανάγκες του οικογενειακού συστήματος.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η προσεκτική και η εις βάθος διερεύνηση όλων των παραγόντων και των συνθηκών που επηρεάζουν την κατάσταση. Ο κοινωνικός λειτουργός καλό θα ήταν να έρθει σε επαφή με όλα τα άτομα που μπορούν να δώσουν πληροφορίες για τον μαθητή, όπως τους εκπαιδευτικούς προηγούμενων τάξεων ή σχολείου φοίτησης, θεραπευτές κλπ, ώστε να έχει όσο πιο πλήρη εικόνα είναι δυνατόν και να ενημερώνει πάντα το κοινωνικό ιστορικό.
Μια τελευταία αναφορά θα γίνει σε περιπτώσεις οικογενειών που αντιμετωπίζουν αντικειμενικές δυσκολίες εξεύρεσης ή επικοινωνίας με τις υπηρεσίες. Αυτό αφορά κυρίως οικογένειες που έχουν περιορισμούς στην γνώση της ελληνικής γλώσσας ή βρίσκονται στο φάσμα του τεχνολογικού αναλφαβητισμού. Σε αυτές της περιπτώσεις συχνά ο κοινωνικός λειτουργός θα χρειαστεί να διαμεσολαβήσει, να συνοδεύσει ή και να συνηγορήσει σε περίπτωση που παρατηρείται ολιγωρία ή και παραβίαση των δικαιωμάτων των εξυπηρετούμενων. Η δουλεία με οικογένειες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες τέτοιου είδους πρέπει είναι σχολαστική. Συχνά αυτά που θεωρούμε δεδομένα είναι πολύ περίπλοκα για κάποιους από τους εξυπηρετούμενούς και ως εκ τούτου οι πληροφορίες πρέπει να είναι σαφείς, κατανοητές και να δίνονται και εγγράφως.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι ο κοινωνικός λειτουργός εστιάζει στους κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτισμικούς, περιβαλλοντικούς και οικογενειακούς παράγοντες που δημιουργούν εμπόδια στην πρόσβαση, στην ένταξη, στην σχολική επίδοση, στην συναισθηματική και ψυχολογική κατάσταση και στην κοινωνικοποίηση των μαθητών ΑμεΑ και παράλληλα υποστηρίζει και κινητοποιεί όλο το οικογενειακό σύστημα αλλά και την σχολική κοινότητα.
Οι τρείς αυτές σύντομες αναφορές δεν αποτελούν θεωρητικά σχήματα, ούτε κανόνες αλλά κατευθύνσεις προσέγγισης συγκεκριμένων προβλημάτων, όπως τα βίωσα και τα αντιμετώπισα στην εργασία μου και όπως πιστεύω ότι πρέπει να ανταποκρινόμαστε σύμφωνα με τις αξίες που πρεσβεύει η επιστήμη μας.
Μιχαήλ Βολκίδης, ΠΕ 30 Κοινωνικών Λειτουργών
τ. Αναπληρωματικό μέλος Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Μελετών και Ερευνών Γενικής και Ειδικής Εκπαίδευσης
τ. Οργανωτικός Γραμματέας Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού Ειδικής Αγωγής
τ. Γενικός Γραμματέας Συλλόγου Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού Ειδικής Αγωγής Αττικής
