Η πρώτη ταινία για την ΔΕΠΥ ενηλίκων από δύο Ελληνίδες που την βιώνουν: Σόρρυ Που Άργησα

Το μυαλό της Πανδώρας «ταξιδεύει» και μεταφέρεται σε άλλους χρόνους και άλλες πραγματικότητες, την ώρα που συζητάει, και αυτό είναι ένα πολύ ωραίο τέχνασμα της Κατερίνας Σιγάλα, αφού βγάζοντας μας από το περιβάλλον του καφέ, οπτικοποιεί με ένα ξεχωριστό τρόπο τα βιώματα της Πανδώρας. Μεταφερόμαστε από τα παραμύθια στο film noir και την πολύ όμορφη ασπρόμαυρη φωτογραφία.

Το «Σόρρυ Που Άργησα» είναι ένα film με μικρή διάρκεια αλλά μεγάλη πυκνότητα νοημάτων, που προκαλεί την σκέψη και την συναισθηματική φόρτιση του θεατή, χρησιμοποιώντας το χιούμορ, την ενσυναίσθηση και την αλήθεια.
Είναι μία ταινία που πρέπει να προβληθεί παντού και να προκαλέσει συζητήσεις

Η πρώτη ταινία που μιλάει για την ΔΕΠΥ ενηλίκων και τις πρακτικές και συναισθηματικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην κοινωνική τους ζωή, αλλά και στην καθημερινότητά τους. Πόσο ενήμερη είναι η ελληνική κοινωνία για όλα αυτά;

Δυστυχώς ελάχιστα. Παρότι γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια από μέλη της νευροδιαφορετικής κοινότητας, εξακολουθούν να επικρατούν τα στερεότυπα. Η ΔΕΠΥ θεωρείται ακόμα κάτι που επηρεάζει μόνο τα αγόρια στις ηλικίες δημοτικού, ενώ έχει αποδειχθεί πως επηρεάζει σχεδόν εξίσου και τα κορίτσια, μόνο που παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ διαφορετικά. Όταν εγώ έλαβα την επίσημη διάγνωση, είπαν στους γονείς μου πως η ΔΕΠΥ μου θα εξαφανιστεί μετά τα 18, το οποίο είναι ένα άλλο στερεότυπο που ακούμε συχνά. Η συζήτηση για την ΔΕΠΥ ενηλίκων είναι ελάχιστη συγκριτικά, και η στήριξη ακόμα μικρότερη.

Δύο Ελληνίδες δημιουργοί, σε ένα πρωτοποριακό θέμα για την χώρα μας, σε μία ταινία στην αγγλική γλώσσα. Πες μου λίγο για τη δημιουργία της ταινίας.

Ως έναυσμα, είχαμε μια εκδήλωση για το σωματείο ενηλίκων με ΔΕΠΥ στην Ελλάδα ADHD Hellas. Ασχολούμαι με τον ακτιβισμό για την ΔΕΠΥ ενηλίκων στα κοινωνικά δίκτυα, και έτσι επικοινώνησαν μαζί μου πριν περίπου ένα χρόνο, για να συμμετάσχω με όποιον τρόπο ήθελα στην ημερίδα τους στον Δήμο Αθηναίων.

Ήθελα πολύ να δημιουργήσω μια ταινία για την νευροδιαφορετικότητά μου, καθώς υπάρχει μια τρομερή έλλειψη εκπροσώπησης στο σινεμά και την τηλεόραση. Παρακολουθώ με ενθουσιασμό τέτοιες ταινίες και σειρές, όμως πάντα βρίσκω κάποια προβλήματα. Το πρώτο είναι πως η ΔΕΠΥ δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ, και όλες οι συζητήσεις νευροδιαφορετικότητας είναι για τον αυτισμό. Οι αναφορές για την ΔΕΠΥ γίνονται μόνο περιστασιακά, συνήθως ως κάτι αστείο ή προβληματικό. Δεύτερον, σπάνια γίνονται με νευροδιαφορετικούς συντελεστές, και έτσι καταλήγουν και αυτές στερεοτυπικές.

Οι πιο σωστές παρουσιάσεις ΔΕΠΥ που έχω πετύχει είναι και ακούσιες, όπως η Anne από το Anne with an E. Μια από τις αγαπημένες μου ταινίες, που κέρδισε και Όσκαρ καλύτερης ταινίας το 2023, είναι το Everything Everywhere All At Once. Παρότι η λέξη ΔΕΠΥ δεν εμφανίζεται στην ταινία, ο ένας από τους δύο σκηνοθέτες, ο Daniel Kwan, έχει ΔΕΠΥ και έγραψε την ταινία ως εκπροσώπηση της νευροδιαφορετικότητας.

Γνώριζα ήδη την Κατερίνα Σιγάλα, την σκηνοθέτιδα της ταινίας, και ήξερα πως έχει κι εκείνη ΔΕΠΥ και είναι άριστη επαγγελματίας. Έγραψα το σενάριο στα Αγγλικά, καθώς μένουμε και οι δυο μας στο Λονδίνο, και θέλαμε πολύ να έχουμε αποκλειστικά νευροδιαφορετικούς συνεργάτες στην ταινία μας. Ήταν άλλωστε δύσκολο να βρούμε άλλους Έλληνες filmmakers που να πληρούσαν αυτές τις προϋποθέσεις, και έτσι αποφασίσαμε να παρουσιαστεί στην Ελλάδα με υπότιτλους.

Καταφέραμε να πετύχουμε τα γυρίσματα σε μια μόνο μέρα, παρότι είχαμε πολλές σκηνές και αλλαγές τοποθεσίας. Μας πήρε από πριν τα ξημερώματα έως τα μεσάνυχτα σχεδόν χωρίς διακοπή. Το σενάριο δεν εκπροσωπεί μόνο τις δικές μου εμπειρίες, αλλά και της Κατερίνας, και άλλων ενηλίκων με ΔΕΠΥ που μας μίλησαν όσο προετοιμάζαμε την ταινία.

Στην ταινία βλέπουμε όλους τους προσβλητικούς χαρακτηρισμούς και τα στερεότυπα που αποδίδονται στα άτομα με ΔΕΠΥ. Ποιος είναι ο αντίκτυπος στο ψυχισμό ενός ατόμων όταν τα ακούει όλα αυτά για χρόνια; 

Ο αντίκτυπος είναι τρομερός. Σύμφωνα με έρευνες από τις ΗΠΑ, παιδιά με ΔΕΠΥ λαμβάνουν ως και 20.000 αρνητικά ή προσβλητικά σχόλια ως την ηλικία των 10, σε σύγκριση με τα παιδιά χωρίς ΔΕΠΥ. Όσοι έχουμε ΔΕΠΥ, με ή χωρίς διάγνωση, κουβαλάμε ένα μεγάλο βάρος μέσα μας, γιατί η διαφορετικότητά μας θεωρείται αντισυμβατική με τις κοινωνικές προσδοκίες.

Παρότι είμαι τυχερή που έλαβα διάγνωση στην εφηβεία μου, ήμουν κι εγώ ένα τέτοιο παιδί. Έλαβα τρομερό bullying στο δημοτικό, και από συμμαθητές και από δασκάλους μου. Με φώναζαν ‘‘καθυστερημένη’’, “άνευ μαθήσεως”, “για το ΠΙΚΠΑ”. Ενώ ήμουν πολύ δραστήριο και ζωηρό παιδί, λόγω αυτής της κατάστασης κλείστηκα στον εαυτό μου και προσπάθησα όσο μπορούσα να κρύψω ό,τι με έκανε να διαφέρω. Ήμουν από πάντα τρομερά ευαίσθητη. Όταν επιτέλους πήρα διάγνωση ΔΕΠΥ και δυσαριθμησίας από την Παιδοψυχιατρική Κλινική του νοσοκομείου παίδων, διαγνώστηκα μαζί και με αγχώδη διαταραχή και κατάθλιψη.

Σχεδόν το 70% των γυναικών με ΔΕΠΥ θα λάβει διάγνωση κατάθλιψης. Έχουμε μειωμένη προσδοκία ζωής σε σχέση με τους νευροτυπικούς, αυξημένο ρίσκο για διαταραχή κατάχρησης ουσιών, διατροφικές διαταραχές και άλλα. Αρκετοί από εμάς είναι επίσης αυτιστικοί, και ο συνδυασμός ΔΕΠΥ και αυτισμού – γνωστός ως AuDHD – μπορεί έχει μεγάλες προκλήσεις και δυσκολίες.

Όμως, παρότι οι στατιστικές τρομάζουν, είμαι πολύ αισιόδοξη για το μέλλον. Όταν παρουσιάσαμε την ταινία μας στον Δήμο Αθηναίων τον Οκτώβριο του 2023 σε μια κατάμεστη αίθουσα, μας πλησίασαν δεκάδες ενήλικες με ΔΕΠΥ και οι συγγενείς τους. Όταν άνοιξαν τα φώτα, το κοινό έκλαιγε. Κλάψαμε κι εμείς, μιλώντας στον κόσμο μετά. Το πιο συγκινητικό σχόλιο που λάβαμε ήταν, “νιώθω πως κάποιος με βλέπει για πρώτη φορά”. Γι’αυτόν τον λόγο κάναμε το “Σόρρυ Που Άργησα”, γιατί κι εμείς έχουμε νιώσει αόρατες.

Ως ηθοποιός τελικά είναι πιο εύκολο να μεταφέρεις στην οθόνη τα δικά σου βιώματα ή έχει και αυτό το τίμημά του;

‘Ένα μεγάλο προτέρημα της ΔΕΠΥ μου είναι η μεγάλη ευαισθησία. Παλιότερα την θεωρούσα μεγάλο ελάττωμα, αλλά τα τελευταία χρόνια έχω καταφέρει να την αποδεχθώ, όπως κάνει και η Πανδώρα, ο χαρακτήρας που υποδύομαι στην ταινία.

Ένας ηθοποιός χρησιμοποιεί τη φαντασία του για να ενσαρκώσει ένα ρόλο, και οι προσωπικές εμπειρίες δεν είναι πάντοτε απαραίτητες. Στην συγκεκριμένη περίπτωση όμως, σίγουρα με βοήθησε, καθώς δεν χρειάστηκε να υποδυθώ ένα στερεότυπο. Το πιο δύσκολο είναι όμως να ξεπεράσεις τον φόβο του να δείξεις κάτι τόσο ειλικρινές μπροστά στον φακό.

Είναι αλήθεια ότι υπάρχει υποδιάγνωση στην ΔΕΠΥ στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στους ενήλικες; Πόσο σημαντική είναι και πως μπορεί να βοηθήσει πρακτικά ένα άτομο η διάγνωση αυτή; 

Η υποδιάγνωση είναι μεγάλο πρόβλημα, ειδικά στα κορίτσια και τις γυναίκες. Προσωπικά, πιστεύω ότι εκεί παίζουν ρόλο οι κοινωνικές προσδοκίες, καθώς τα κορίτσια τιμωρούνται και αποδοκιμάζονται παραπάνω αν, για παράδειγμα, έχουν μεγάλη υπερκινητικότητα. Έτσι αναγκάζονται να τα κρύψουν ή να μιμηθούν την συμπεριφορά των άλλων – το λεγόμενο masking – ώστε να είναι αποδεκτές από τους γύρω τους.

Μέχρι πρόσφατα η ΔΕΠΥ θεωρούνταν ένα ηθικό ελάττωμα, η ταμπέλα της τεμπελιάς. Όμως όταν παίρνεις την διάγνωση, μπορείς να αρχίσεις να αποδέχεσαι και να καταλαβαίνεις τον εαυτό σου καλύτερα. Έχεις πρόσβαση σε εργαλεία στήριξης που είναι ειδικά φτιαγμένα για την αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ. Υπάρχει φαρμακευτική αγωγή, η οποία μπορεί να προσφέρει σοβαρή βελτίωση και έχει αποδειχθεί ότι είναι πολύ ασφαλής.

Ανάλογα με τη χώρα που ζεις, καλύπτεσαι και νομικά από διακρίσεις. Στην Αγγλία, οπού κατοικώ, η νευροδιαφορετικότητα προστατεύεται από τον νόμο, και έτσι η διάγνωση είναι κάτι πολύ σημαντικό.

Η δημιουργία της ταινίας  δεν είναι το μόνο που κάνετε εσύ και η Κατερίνα Σιγάλα για την νευροδιαφορετικότητα. Θες να μας μιλήσεις για αυτό; (Για την ακτιβιστική σου δράση και με ότι ασχολείται η σκηνοθέτιδα)

Ασχολούμαι πολύ με τον ακτιβισμό για την ΔΕΠΥ, ειδικά όσον αφορά την Ελλάδα επειδή υπάρχει έλλειψη γυναικείων φωνών στη συζήτηση. Μέσω του @adhd_greece έχω έρθει σε επικοινωνία με πάρα πολύ ενδιαφέροντα άτομα, πολλά από αυτά μέλη της νευροδιαφορετικής κοινότητας.

Με την Κατερίνα Σιγάλα και την συνεργάτιδα μας Tessa Battaiotto έχουμε ξεκινήσει δική μας εταιρία παραγωγής ταινιών, ονόματι Wine Dark Productions. Μαζί αναπτύσσουμε διάφορα σενάρια, μαζί και για μια ταινία μεγάλου μήκους στα Ελληνικά με θέμα την νευροδιαφορετικότητα και πώς αντιμετωπίζεται από μια οικογένεια στην Ελλάδα του 1970