Μια νοερή συνομιλία θεού και ανθρώπου στην πιο βασική βιοτική ανάγκη, αυτήν της Υγείας.
της Αγγελικής Κομποχόλη – Φιλόλογος – Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών
Η υγεία, στα αρχαία ελληνικά «ὑγίεια», αποτελούσε πάντοτε το πολυτιμότερο ανθρώπινο αγαθό, ήταν η έκφραση της σωματικής, ψυχικής και πνευματικής ευεξίας, η προϋπόθεση της δημιουργικής δράσης κι ευτυχίας. Στους αρχαίους χρόνους, μυθοποιημένη ως κόρη του θεού Ασκληπιού, η «Υγίεια» έχαιρε μεγάλων τιμών και λατρείας αποδεικνύοντας την αδιαπραγμάτευτη σπουδαιότητά της. «Ὑγεία καί νοῦς ἐσθλά τῷ βίῳ δύο», υγεία και μυαλό τα δύο θαυμαστά πράγματα στην ζωή, έλεγε ο αρχαίος ποιητής Μένανδρος, ακριβώς για τον ίδιο λόγο που ο Ιπποκράτης υποστήριζε ότι η θεραπαινίδα της, η ιατρική τέχνη, είναι η κορυφαία μεταξύ των επιστημών ( «ἰητρική τεχνέων μέν πασέων ἐστὶν ἐπιφανεστάτη») (1).
Προστάτης της Ιατρικής τέχνης, ακάματος, υπήρξε ο θεός Απόλλων, ο «Ἀπολούων» (2) και ο «Ἀπολύων» (3) στην πλατωνική ερμηνεία, αυτός που μπορούσε να καθαίρει τις ψυχές και τα σώματα από οτιδήποτε τα έβλαπτε, λυτρώνοντάς τα.
Δοξασμένος γιος του ήταν ο Ασκληπιός, ο οποίος «τά ἀσκελῆ ἤπια ἐποίει», όπως μαρτυρεί η ετυμολογία του ονόματός του, ο μυθικός θεραπευτής που αναλάμβανε και εξομάλυνε τα καταβεβλημένα, τα καταπονημένα μέρη του σώματος (και της ψυχής) (4). Σύμβολά του η «ῥάβδος», που εμπεριείχε την έννοια της στήριξης, και ο «ὄφις», το φίδι, η ιερή αλληγορία των ανανεωτικών δυνάμεων της φύσεως, αυτές που ο θεράπων ιατρός ξέρει να εγείρει (5).
Τα ονόματα των τέκνων του, ενδεικτικά των υπηρεσιών που η ιατρική επιστήμη προσφέρει στον άνθρωπο: Ἰασὼ (απ’ όπου η «ἴασις», η θεραπεία), Ἀκεσὼ, από το αρχαίο «ἄκος» (θεραπεία), Πανάκεια, αυτή που γιατρεύει τα πάντα («πᾶν ἄκος»), Μαχάων, αυτός που με σκέψη και φροντίδα μάχεται για την ζωή, Ποδαλείριος (6), ο «ῥιζοτόμος» (7), ο πολύτιμος συλλογέας βοτάνων, Αἴγλη (από το «ἀΐσσω», κινούμαι, και το επίρρημα «λίαν»), η γρήγορη, άμεση ιατρική επέμβαση, και τέλος η «Ὑγίεια», σε μία ερμηνευτική εκδοχή, η αποκατάσταση των υγρών και των ισορροπιών του σώματος, η χαρά της ύπαρξης (8).
Η κατάκτηση ή η διατήρηση της υγείας απαιτεί από τον άνθρωπο εγκράτεια, μέτρο, σύνεση, ως αγαθό όμως δεν είναι αυτονόητο, δεν εξαρτάται από αυτόν και σε πολλές περιπτώσεις χρειάζεται η συγκατάνευση της θείας πρόνοιας. Η παραδοχή της ανθρώπινης αδυναμίας για απόλυτο έλεγχο της σωματικής λειτουργίας γίνεται κριτήριο ταπεινότητας και ταυτόχρονα «θεωρεῖν», νοερή ενατένιση και σύνδεση με το θείο και την πνευματικότητά του.
Αυτό μαρτυρεί ένας υπέροχος αρχαίος ύμνος, αφιερωμένος στην θεά Αθηνά, την θεά του νηφάλιου στοχασμού, που είναι αναγκαίος σε κάθε περίσταση ζωής (ειδικά όταν αυτή βάλλεται ή απειλείται). Ο ύμνος οδηγείται στην κατακλείδα του με μία μεστή σε περιεχόμενο ευλαβή επίκληση υγείας, στην κυριολεξία μία νοερή συνομιλία θεού και ανθρώπου στην πιο βασική βιοτική ανάγκη, αυτήν της υγείας (9):
«Κλῦθι μοι αἰγιόχοιο Διός τέκος, μεγάσθενες,
Κέκλυθι, δέχνυσο δ’ ὕμνοιν ἐύφρονι, πότνια, θυμῷ…
ἵλαθι, μειλιχόβουλε….
δός γυάλοις μελέων σταθερήν και ἀπήμονα ὑγίειαν, σαρκοτάκων δ’ ἀπέλαυνε πικρῶν ἀγελάσματα νούσων,
ναί, λίτομαι βασίλεια,
και ἀμβροσίη σέο χειρί
παῦσον ὅλην κακότητα ὀδυνάων.
Δός βίοτῳ πλώοντι γαληνιόωντας ἀήτας,
τέκνα, λέχος, κλέος ὅλβιον,
εὐφροσύνην ἐρατεινήν».
Άκουσέ με ισχυρό παιδί του κραταιού Δία….
άκουσε με και δέξου με μειλίχια διάθεση τον ύμνο μου….
Δώσε μου σταθερή, μακριά από παθήματα, υγεία.
Απομάκρυνε τις αγέλες των ασθενειών,
που φθείρουν το ανθρώπινο σώμα, παύσε την κακότητα των οδυνών.
Φέρε στη ζωή μου γαλήνιους ανέμους,
παιδιά, καλό ταίρι, δοξασμένη τιμή,
την πολυπόθητη ευτυχία.
(Ελεύθερη απόδοση)
Γράφει: η Αγγελική Κομποχόλη – Φιλόλογος – Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών
(1) Βλ. (Ιπποκράτους, Νόμ., 1).
(2) Βλ. Πλάτων., Κρατύλος, 404b5-404 d8
(3) ό.π.
(4) Hyginus: Fabulae/Sagen der Antike. Ausgewählt und übersetzt von Franz Peter Waiblinger,, München, 1996, 45-57.
(5) ό.π.
(6) Ποδαλείριος = πούς + λείιρον (λουλούδι)
(7) «Ῥιζοτόμοι» (τέμνω + ῥίζα), οι πρώτοι φαρμακοποιοί, οι υπεύθυνοι για την παρασκευή ιαμάτων από θεραπευτικά φυτά και βότανα. Βλ. και Γ. Παπαδόπουλος, «Τα φάρμακα στην αρχαία Ελλάδα», περ. Αρχαιολογία και τέχνες, τεύχος 102, σελ. 32-38.
(8) Βλ. θέμα: ΥΓ-«ὑγιηρός» σχετικό με το «ὑγρός», ό.π.
(9) Εἰς Ἀθηνᾶν Πολύμητιν, 6. VI (ορφικός ύμνος).
