Δια χειρός Θεραπευτική στην Αρχαία Ελλάδα και Οστεοπαθητική Ιατρική (Μέρος δεύτερο)

Διαβάστε το πρώτο μέρος…

(Μέρος δεύτερο)

Συνεχίζοντας τους συσχετισμούς μας με τα αρχαία κείμενα και ομολογώντας τη δυσκολία που έχουμε σήμερα να κατανοήσουμε ακριβώς τι εννοούσαν από καθαρά πρακτική σκοπιά, θέλω απλώς να αναδείξω τι θα σκεφτεί ο οστεοπαθητικός νους μελετώντας αυτά τα κείμενα. Στον Ιπποκράτη, για παράδειγμα στο «Περί Άρθρων» ή στο «Μολχικός». Να δούμε αν μπορούμε να βρούμε ίσως και κάποιες δια χειρός τεχνικές ακόμη…

 

του Γιώργου Παντούλα – Οστεοπαθητικός

 

 

Τα δύο αυτά βιβλία συγκαταλέγονται στη γενικότερη κατηγορία «Χειρουργική» με την έννοια, όπως είδαμε, της εφαρμογής της ιατρικής πράξης, είτε δια χειρός είτε με όργανα. Εδώ ο Ιπποκράτης επιδεικνύει τεράστια ευφυΐα, οξύτητα πνεύματος και τεχνικής, έχει εξαιρετικές γνώσεις ανατομίας και διαφορικής διάγνωσης. Επίσης θεωρούνται αυθεντικά κείμενα του ιδίου σε σύγκριση με τα υπόλοιπα της ιπποκρατικής συλλογής. Επιδεικνύει σαφέστατα μεγάλη εμπειρία σε ορθοπεδικούς τραυματισμούς, μιας και εκείνες οι εποχές, οι οποίες απέχουν πολύ από τις δικές μας, είχαν συχνά πολέμους, δύσκολες μετακινήσεις και πολλές χειρονακτικές εργασίες. Ίσως και μέσα από το εξελιγμένο άθλημα της πυγμαχίας και του παγκρατίου, να είχαν παρατηρήσει πιθανούς μηχανισμούς βλάβης των τραυματισμών, ούτως ώστε να αναπτύξουν και κάποιες αντίστοιχες θεραπευτικές τεχνικές.

Γενικότερα ο Ιπποκρατικός συγγραφέας στο σύνολο του έργου χρησιμοποιεί ως μεθόδους πρόγνωσης και διάγνωσης την ψηλάφηση, την επισκόπηση και την ακρόαση.

Γεφυρώνει τις δύο πηγές της γνώσης (αισθήσεις και διανόηση). Ο ιατρός πρέπει να θεραπεύει με βάση την πείρα και τις παρατηρήσεις, που ύστερα από λογική επεξεργασία έχουν γίνει νόηση και γνώση. Ως τρίτη πηγή γνώσης έχει τη διαίσθηση. Ενημερωτικά αναφέρω ότι περιγράφει και κάποια όργανα για θεραπευτική βοήθεια, όπως την ιπποκρατική κλίμακα και το ιπποκρατικό βάθρο.

Σημαντική παρατήρηση του ιδίου: «Όπως και σε όλες τις άλλες τέχνες, η ικανότητα και η γνώση των τεχνιτών παρουσιάζει πολλές διαβαθμίσεις. Το ίδιο ισχύει και για την ιατρική»¹. Σ’ αυτό το σημείο αποτυπώνεται ξεκάθαρα η αντίληψη ότι η ιατρική αποτελεί τέχνη, εφόσον την συγκρίνει με όλες τις άλλες τέχνες. Να υπενθυμίσουμε πόσο σημαντική ήταν η τέχνη στην αρχαία Ελλάδα, αφού οι τεχνίτες άρχιζαν από μικρά παιδιά την εκπαίδευση τους, ώστε να μπορέσουν να φτάσουν στα υψηλά επίπεδα της πρακτικής τους. Έτσι έχουμε μέχρι και σήμερα τα καταπληκτικά αποτελέσματα της τέχνης τους σε τόσους διαφορετικούς τομείς.

Αναγνωρίζει κανονικότατα την εμπειρία και τη γνώση του τεχνίτη και στο συγκεκριμένο έργο,  το «Κατ’ Ιατρείων», ο Γαληνός, περίπου 500 χρόνια αργότερα από τον Ιπποκράτη, σε σχολιασμό του υποθέτει ότι ο Ιπποκράτης το έγραψε για νεαρούς ειδικευόμενους ιατρούς.

 

Υπάρχουν σημεία στα οποία ο Ιπποκράτης ενθαρρύνει τους γιατρούς να χρησιμοποιήσουν όσο γίνεται περισσότερες αισθήσεις. Την όραση, την ακοή τους, όλα αυτά ταυτόχρονα θα μπορέσουν να τα εκμεταλλευτούν ως μια πηγή γνώσης². Υποδεικνύεται η ορθή στάση του γιατρού κατά την εξέταση, τονίζεται πως είναι απαραίτητη η κατάλληλη χρήση των δακτύλων και των χεριών. Δίνει σαφείς οδηγίες γενικότερα για τη στάση του εκτελούντος, με σαφείς οδηγίες για την απόσταση των ποδιών μεταξύ τους, το ύψος των χεριών σε σχέση με το σώμα του χειριζόμενου και του ιδίου του γιατρού. Τέλος αναφέρεται μέχρι και στην ενδυμασία και στο μήκος των νυχιών.

Μια δια χειρός τεχνική, στην οποία έχουν εκπαιδευτεί χιλιάδες οστεοπαθητικοί, χειροπράκτες και γενικότερα manual-δια χειρός θεραπευτές παγκοσμίως, όπως την έχει περιγράψει ακριβώς ο Ιπποκράτης⁴: «Ο γιατρός ή ένας ρωμαλέος άνδρας, και όχι ανίδεος βοηθός, θα τοποθετήσει το ένα χέρι του πάνω στο κύρτωμα και το άλλο πάνω στο χέρι.

Και θα αρχίσει να πιέζει, κατευθύνοντας την πίεση ανάλογα με τη διάταξη των μελών, δηλαδή κατευθείαν προς τα κάτω ή προς το κεφάλι ή προς τα λαγόνια». Μία εκ των κλασικότερων τεχνικών λειτουργικής διευθέτησης θωρακικών σπονδύλων, με σημαντικές γνώσεις έμβιο-μηχανικής, γνωρίζοντας προς τα πού θα ασκήσει τη φορά της πίεσης.

Στα κείμενα συναντάμε διάφορες παρόμοιες τεχνικές για όλες τις αρθρώσεις, οι οποίες είναι στη σφαίρα της ορθοπεδικής και τραυματολογίας.  Περισσότερο όμως με ενδιαφέρει το σύνολο της ατμόσφαιρας αυτών των κειμένων, προσέχοντας την ετυμολογία των λέξεων. Όπως για παράδειγμα: «Ο χειριζόμενος πρέπει να βοηθάει το χειρουργό με το υπόλοιπο σώμα του, είτε όρθιος είτε καθιστός, είτε ξαπλωμένος, με τέτοιο τρόπο ώστε να κρατάει με ευκολία την κατάλληλη θέση. Να μην γλιστράει, ούτε να χάνει τη σταθερότητα της θέσης του, να μην αιωρούνται τα μέλη του, αλλά να διατηρεί το χειριζόμενο μέρος στην κατάλληλη στάση και θέση. Αυτό ισχύει τόσο για την έναρξη της επέμβασης, όσο και κατά τη διάρκειά της. Και όσο και στη θεραπεία που θα ακολουθήσει»⁵. Χρειάζεται προσεκτική παρατήρηση των λέξεων που χρησιμοποιεί. Ο συγγραφέας ξεκάθαρα αναφέρεται στον ασθενή ως «χειριζόμενος» και σε διάφορα σημεία όταν αναφέρεται στον ιατρό ως «ο δρων, ο εκτελών, ο χειρίζων». Η ακρίβεια της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι το εργαλείο της κατανόησης για το περί τίνος πρόκειται.

Στο «Μολχικός» αναφέρει: «Από τις αρθρώσεις, άλλες μετατοπίζονται περισσότερο και άλλες λιγότερο. Οι αρθρώσεις που μετατοπίζονται σε μικρότερη έκταση, είναι πιο εύκολες στην ανάταξη. Οι αρθρώσεις που μετατοπίζονται σε μεγαλύτερη έκταση, προκαλούν σοβαρές κακώσεις στα οστά, στους συνδέσμους, στις αρθρώσεις, στη σάρκα…»⁶. Αναγνωρίζει δηλαδή τους διαφορετικούς τύπους των αρθρικών δυσλειτουργιών. Άλλωστε οι λέξεις που χρησιμοποιεί είναι διαφορετικές. Δηλαδή ολίσθηση, εκπίπτει, εμβολή. Χρειάζεται προσεκτική μελέτη γιατί ίσως δεν αναφέρεται πάντα σε καθαρά ορθοπεδική ανάταξη με την σημερινή έννοια.

Ένα παράδειγμα, το οποίο υποστηρίζει αυτήν την υπόθεση είναι: «Το γόνατο δε δημιουργεί τόσο σοβαρά περιστατικά όσο ο αγκώνας, εξαιτίας της απλής και κανονικής διαμόρφωσής του, και γι’αυτό εξαρθρώνεται και ανατάσσεται ευκολότερα. Εξαρθρώνεται συχνότερα προς τα μέσα, αλλά και προς τα έξω και προς τα πίσω…»⁷.

Αυτό το σημείο γεννά αρκετά ερωτηματικά στις σύγχρονες μεταφράσεις γιατί γνωρίζουμε πως το εξάρθρωμα του γονάτου είναι σπάνιο, πολύ σοβαρό και απαιτεί μεγάλη βία και ικανότητα για να αναταχθεί ορθοπεδικά. Δεν το γνώριζε αυτό ο Ιπποκράτης; Ιατρικά αυτό το σημείο έρχεται σε αντίθεση με τους μεταγενέστερους ιατρούς. Τι να εννοεί άραγε ο συγγραφέας;

Για το συγκεκριμένο θέμα, σε μια σύγχρονη μετάφραση, ειπώθηκε ως σχόλιο, πως ίσως η ύπαρξη μιας συγκεκριμένης λαβής στην πάλη, να προξενούσε αυτά τα εξαρθρώματα στα γόνατα χωρίς περαιτέρω βλάβη. Από την σκοπιά της Οστεοπαθητικής όμως είναι πολύ εύκολο να κατανοήσουμε ή να υποθέσουμε πως ίσως υπονοείται ένα μικρό υπεξάρθρημα ή καλύτερα μια λειτουργική δυσλειτουργία στην οποία υπάρχουν αρκετές τεχνικές για να τη διευθετήσουν.

Για ακόμη μια φορά, δίνεται η αίσθηση εφαρμογής κάποιας δια χειρός θεραπευτικής τέχνης, χωρίς ιδιαίτερες εξηγήσεις, η οποία όμως σήμερα γίνεται αντιληπτή από κάποιον που ασχολείται με αυτήν. Λαμβάνοντας υπόψη μας τα προηγούμενα και θεωρώντας πως κατ’ αυτόν τον τρόπο γαλουχήθηκαν γενεές ιατρών, φτάνουμε στο Γαληνό⁸, ο οποίος θεωρεί τον Ιπποκράτη δάσκαλο του, στην θεραπεία του σοφιστή Παυσανία.

Του Παυσανία, λοιπόν, για κάποιο διάστημα, του είχαν μουδιάσει τα δύο μικρά δακτυλάκια του αριστερού χεριού. Αφού είχαν χρησιμοποιήσει αναποτελεσματικά αλοιφές, επιθέματα διάφορα πάνω στο χέρι, κάποια στιγμή αποφάσισε να απευθυνθεί στο Γαληνό. Ο Γαληνός  του πήρε ιστορικό πρώτα, τον εξέτασε και υποψιασμένος τον ρώτησε μήπως είχε κάποιο ατύχημα.

Ο Παυσανίας πριν δεκαπέντε ημέρες είχε πέσει από την άμαξα. Για τον Γαληνό ήταν ξεκάθαρο τότε, ότι η κάκωση ήταν στο μετάφρενον και το θεράπευσε. Δυστυχώς δεν αναφέρει πως τον θεράπευσε. Για άλλη μία φορά δεν αναφέρει το τότε αυτονόητο. Όντως  το μετάφρενον είναι μια περιοχή περίπου ανάμεσα στις ωμοπλάτες και υπάρχει κλάδος περιφερικού νεύρου, το οποίο δίνει νεύρωση στο αντιβράχιο και προς τα δύο μικρά δάκτυλα. Ο Γαληνός επιδεικνύει εξαιρετική γνώση ανατομίας και νευρολογίας, γνωρίζει τον αναφερόμενο πόνο, αλλά τι έπραξε για να θεραπεύσει, θα μείνει μυστήριο. Ωστόσο αναμφισβήτητα ταιριάζει στην καθημερινή πρακτική μας. Στη θεραπευτική καθημερινότητα του οστεοπαθητικού, η αναζήτηση δυσλειτουργιών στη σπονδυλική στήλη αποτελεί συχνό φαινόμενο, ακόμα και όταν ο ασθενής αναφέρει παράπονο σε κάποιο άκρο. Εφαρμόζοντας μια πληθώρα τεχνικών, επανέρχεται η φυσιολογική λειτουργία.

Μία δεύτερη ιστορία, η οποία ενισχύει την πεποίθηση μου για την ύπαρξη και το επίπεδο της δια χειρός θεραπευτικής στην αρχαία Ελλάδα και μας βοηθάει στην κατανόηση της ατμόσφαιρας, είναι η ιστορία του Δημοκήδη του Κροτωνιάτη. Ο Δημοκήδης γεννήθηκε περίπου το 560πχ. Είναι ο πρώτος γιατρός, ο παλαιότερος τον οποίο συναντάμε στα αρχαία κείμενα, αν εξαιρέσουμε τους γιατρούς της μυθολογίας. Τον συναντάμε στον Ηρόδοτο και δεν υπάρχουν αναφορές για αυτόν στα ιατρικά κείμενα από άλλους γιατρούς. Ο Δημοκήδης γεννήθηκε στον Κρότωνα στην Ιταλία, ο πατέρας του, ονόματι  Καλλιφών, ήταν και αυτός γιατρός από την Κνίδο και μάλιστα προερχόταν από το ασκληπιείο της Κνίδου. Κάποια στιγμή μετοίκησε στον Κρότωνα, ίδρυσε σχολή εκεί όπου και μαθήτευσε ο γιος του ο Δημοκήδης. αλλά λένε ότι ο Καλλιφών, είχε πολύ άσχημο χαρακτήρα και ο Δημοκήδης αποφάσισε να φύγει από τον Κρότωνα. Πρώτος σταθμός η Αίγινα. Το αξιοσημείωτο είναι πως το πρώτο έτος της παραμονής του εκεί διέπρεψε ως ιατρός και ο Ηρόδοτος χρησιμοποιεί μια λέξη εξαιρετικής σημασίας. Συγκεκριμένα λέει: «ξεπέρασε τους άλλους γιατρούς, όντας ασκευής, χωρίς να έχει όσα χρειάζεται περί την τέχνη εργαλεία»⁹. Τα σχόλια περιττεύουν.

Εκεί λοιπόν, μέσα σε ένα χρόνο, είχε γίνει πάρα πολύ διάσημος, με αποτέλεσμα να τον ζητάνε πολλές πόλεις με υψηλές προσφορές. Τελικά τον κέρδισε η Σάμος, προσφέροντας τις υπηρεσίες του στον τύραννο Πολυκράτη. Όμως ο Πολυκράτης δολοφονήθηκε και οι Πέρσες συνέλαβαν τον Δημοκήδη αιχμάλωτο στο στρατόπεδο του Δαρείου.

Όπως λέει ο Ηρόδοτος, ο Δαρείος κάποια στιγμή κατεβαίνοντας από το άλογο, υπέστη εξάρθρωμα αστραγάλου. Ο αστράγαλος ΄΄εξεχώρισε΄΄, λέει ο Ηρόδοτος, της άρθρωσης και φυσικά είχε αβάσταχτους πόνους. Ο Δαρείος είχε αιγυπτίους γιατρούς, οι οποίοι θεωρούνταν πάρα πολύ καλοί γιατροί, αλλά, όπως λέει ο Ηρόδοτος: ΄΄Οι αιγύπτιοι στρεβλούντες και βιώμενοι τον πόδα, κακόν μέζον εργάζοντο΄΄¹⁰. Του έστριβαν και του βίαζαν το πόδι και από τους πόνους δεν μπορούσε να κοιμηθεί για μια εβδομάδα περίπου. Κάποιος είπε στο Δαρείο ότι στο στρατόπεδο υπάρχει ένας γιατρός Έλληνας. Κάλεσαν λοιπόν τον Έλληνα, κουρελιασμένο και σε κακά χάλια, και τον ρώτησε ο Δαρείος αν γνωρίζει την τέχνη. Ο Δημοκήδης στην αρχή το αρνήθηκε, αλλά αφού τον απείλησαν ότι θα τον βασανίσουν, υπέκυψε και ομολόγησε πως την ΄΄μισό ξέρει΄΄ την τέχνη, «γιατί έχω μαθητεύσει δίπλα σε γιατρό». Και αφού ο Δαρείος τελικά αφέθηκε στα χέρια του και στα ελληνικά φάρμακα, ο Δημοκήδης εισήγαγε ΄΄ήπια μετά τα ισχυρά προσάγων ύπνου τε και μη λαγχάνει΄΄. Εφάρμοσε δηλαδή μια κίνηση ήπια, μετά μια πιο ισχυρή, προφανώς εναλλάσσοντας τη μία κίνηση μετά την άλλη και σιγά σιγά τον οδήγησε στον ύπνο.

Τα συμπεράσματα από αυτή την ιστορία αρκετά. Ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζουν:

• Η συνέχιση της μαθητείας από πατέρα σε γιο. Επιβεβαιώνεται η έννοια του κλειστού επαγγέλματος,
• Ο ασκευής ιατρός,
• Η ερώτηση από το Δαρείο προς τον Δημοκήδη εάν γνωρίζει την τέχνη,
• Οι αιγύπτιοι σίγουρα γνώριζαν να αποκαταστήσουν μια τέτοια βλάβη, ήταν κάτι πάρα πολύ κοινό τότε. Ποια η διαφορά σε σχέση με τον Έλληνα; Και προφανώς οι Πέρσες είχαν σε εκτίμηση τους έλληνες ιατρούς και φυσικά ο Ηρόδοτος γνώριζε τη διαφορά.

Η υπόθεση μου για τη διαφορετικότητα της τέχνης του Δημοκήδη σε σχέση με τους Αιγυπτίους και γενικότερα με τους μη Έλληνες ιατρούς της εποχής;

Είναι το κοινό σημείο των ονομαστότερων Ελλήνων ιατρών. Η λατρεία του Ασκληπιού.

 

Διαβάστε το τρίτο μέρος…

 

Το άρθρο είναι τμήμα της διπλωματικής εργασίας του συγγραφέος_Γιώργου Παντούλα, για την απόκτηση του τίτλου Οστεοπαθητικού DO, με θέμα: ΄΄Η δια χειρός θεραπευτική στην αρχαία Ελλάδα. Βιβλιογραφική έρευνα των αρχαίων πηγών΄΄, 2009. Η ίδια εργασία αποτέλεσε έμπνευση για την ομιλία με θέμα “Δια χειρός θεραπευτική στην αρχαία Ελλάδα και Οστεοπαθητική Ιατρική” ​​​, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2012, στο Δήμο Παλαιού Φαλήρου, υπό την αιγίδα του ομίλου για την UNESCO Τεχνών, Λόγου και Επιστημών Ελλάδος.

Βιβλιογραφία:

1. Ιπποκράτης De prisca medicina: section 1, line 14, TLG
2. Κατ’ Ιατρείον De officina medici section 1, line 2, TLG
3. Κατ’ Ιατρείον De officina medici section 17 line 1 TLG
4. Ιπποκράτης De articulis section 47 line 39 TLG
5. Κατ’Ιατρείον De officina medici section 3, line 28, TLG
6. Μολχικός Vectiarius, section 42 line 1 TLG
7. Μολχικός Vectiarius, section 26 line 1 TLG
8. Γαληνός «Περί πεπονθότων τόπων De locis affectis libri Volume 8, page 213, line 10, TLG
9. Ηροδότου Ιστορία, Βιβλίο 3 section 131 line 7 TLG
10. Ηροδότου Ιστορία, Βιβλίο 3 section 129 line 8 TLG