Αυτισμός και παιχνίδι

Σε αυτό το άρθρο που δημοσιεύουμε από το autismap.gr, γίνεται λόγος για το παιχνίδι και τον αυτισμό.

Γράφει η Ελένη Αγγελίδη, Ψυχολόγος, Θεραπεύτρια μέσω Τέχνης, MEd Autism

Ποια είναι η σημασία του παιχνιδιού στην παιδική ηλικία;

Το παιχνίδι είναι ο φυσικός τρόπος με τον οποίο τα παιδιά διασκεδάζουν, αλληλοεπιδρούν και μαθαίνουν. Οι παιγνιακές τους δράσεις καθρεφτίζουν τα ενδιαφέροντά τους και την αναπτυξιακή φάση στην οποία βρίσκονται. Μέσα στο παιχνίδι τα παιδιά εξερευνούν και επεξεργάζονται τον κόσμο ενώ παράλληλα εξασκούν και παγιώνουν νέες ικανότητες και δεξιότητες. Επιδρώντας πάνω στο φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον μαθαίνουν να εστιάζουν την προσοχή τους και να διαχειρίζονται την εσωτερική τους διέγερση, αναγνωρίζουν σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος, κατανοούν τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος και αναπτύσσουν την εικόνα εαυτού τους. Το παιχνίδι είναι επίσης ο τρόπος που χρησιμοποιούν τα παιδιά εκ φύσεως για να επικοινωνήσουν, να επεξεργαστούν και να μοιραστούν τις εμπειρίες τους με άλλους ανθρώπους. Η παιγνιακή αλληλεπίδραση με άλλα άτομα προϋποθέτει και κατά συνέπεια εξασκεί δεξιότητες κοινωνικής επικοινωνίας, δεξιότητες κοινωνικής αντίληψης και προσαρμογής.

Το παιχνίδι αποφέρει βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οφέλη, που σημαίνει πως όσο περισσότερο παίζει ένα παιδί, τόσο περισσότερο ωφελείται. Κατά αυτόν τον τρόπο, η συμμετοχή σε ολοένα και πιο σύνθετες αλληλουχίες παιχνιδιού αναπτύσσει την ικανότητα του παιδιού να μαθαίνει, να μοιράζεται και να διαχειρίζεται συναισθήματα, να αλληλοεπιδρά κοινωνικά και να χρησιμοποιεί επικοινωνιακούς κώδικες με άλλους ανθρώπους.

Τα παιδιά με αυτισμό παίζουν διαφορετικά από τα άλλα παιδιά;

Ο αυτισμός μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο το παιδί παίζει, το περιεχόμενο του παιχνιδιού και το όφελος που αποκομίζει από την παιγνιακή εμπειρία. Πιο συγκεκριμένα οι έρευνες δείχνουν διαφοροποιήσεις στους παρακάτω τομείς:

Γνωστικός τομέας: συχνά το παιχνίδι τους δεν έχει εξελιχθεί αντίστοιχα με το παιχνίδι συνομήλικων παιδιών, με αποτέλεσμα να μην συμβαδίζουν αναπτυξιακά. Ιδιαίτερη δυσκολία παρουσιάζεται κυρίως σε παιχνίδια που απαιτούν ευελιξία σκέψης και συμπεριφοράς όπως το συμβολικό παιχνίδι και το παιχνίδι ρόλων. Επίσης, το παιχνίδι τους τείνει να είναι άκαμπτο και επαναλαμβανόμενο, ακόμη κι όταν αναπτυξιακά είναι αντίστοιχο της ηλικίας τους. Κάποια παιδιά μπορεί να έχουν ιδιαίτερα εξελιγμένη φαντασία, αλλά να δυσκολεύονται να διαχωρίσουν την πραγματικότητα από τον χώρο του φανταστικού.

Τομέας κοινωνικής επικοινωνίας: τείνουν να παίζουν μόνα, ενώ όταν επιλέγουν να παίξουν με άλλα παιδιά συχνά δυσκολεύονται να προσαρμόσουν το παιχνίδι τους σε αυτό των άλλων. Επιπλέον συχνά εμφανίζουν ανώριμη κατανόηση της φιλίας και ελλείψεις στις σχετικές δεξιότητες. Οι επικοινωνιακές ιδιαιτερότητες που παρατηρούνται στα παιδιά με αυτισμό επηρεάζουν την ικανότητά τους να συμμετέχουν σε παιχνίδι συνεργασίας το οποίο προϋποθέτει εξελιγμένες δεξιότητες κοινωνικής επικοινωνίας όπως η διαπραγμάτευση. Επηρεάζουν επίσης την ικανότητά τους να μεταφέρουν λεκτικά τον εσωτερικό τους κόσμο στον συμπαίκτη τους και να κατανοήσουν τον δικό του, καθώς και την ικανότητά τους να συμπεριλάβουν αφηρημένες ιδέες στο παιχνίδι τους.

Συναισθηματικός τομέας: το αυτιστικό παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να ρυθμίσει το έντονο θετικό συναίσθημά του κατά την διάρκεια του παιχνιδιού, να διαχειριστεί την αναμονή που απαιτείται στην εναλλαγή σειράς στην αλληλεπίδραση και να χρησιμοποιήσει το παιχνίδι για να εκφραστεί συναισθηματικά. Μπορεί επίσης να διαφέρει στον βαθμό και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται και ανταποκρίνεται στα συναισθήματα των συμπαικτών του. Επιπροσθέτως στο βαθμό και τον τρόπο που επεξεργάζεται και κατανοεί τα συναισθήματα των ηρώων κι έτσι το παιγνιακό αφήγημα.

Τομέας οργάνωσης: τα αυτιστικά παιδιά συχνά εμφανίζουν δυσκολίες στην κινητική τους επιδεξιότητα και οργάνωση, καθώς και στην οργάνωση σκέψης και τις επιτελικές λειτουργίες γενικότερα. Ως αποτέλεσμα μπορεί να αποφεύγουν συγκεκριμένα παιχνίδια, όπως αυτά που απαιτούν κινητικό συντονισμό. Συχνά παρατηρούνται δυσκολίες στην έναρξη μιας παιγνιακής διαδικασίας, στη διατήρηση της προσοχής τους κατά τη διάρκεια, και στην πραγματοποίηση όλων των απαραίτητων βημάτων για την επίτευξη ενός παιγνιακού στόχου.

Αισθητηριακός τομέας: συχνά το παιχνίδι των αυτιστικών παιδιών εστιάζει στις αισθητηριακές πληροφορίες των αντικειμένων και του χώρου. Τα αισθητηριακά στοιχεία του περιβάλλοντος μπορούν επίσης να επηρεάσουν σημαντικά τη συμμετοχή του παιδιού στο παιχνίδι.

Είναι πολύ σημαντικό να έχουμε πάντα στο νου μας ότι το κάθε άτομο με αυτισμό είναι μοναδικό και τα αυτιστικά παιδιά διαφέρουν μεταξύ τους. Έτσι ένα αυτιστικό παιδί μπορεί να εμφανίζει όλα ή κάποια από τα παραπάνω, και σε διαφορετικό βαθμό το καθένα.