Ενώ θα περίμενε κάποιος το αντίθετο, όσο περνάει ο καιρός, γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τους ανθρώπους, να συνδεθούν πραγματικά και σε φυσικό επίπεδο με τους άλλους. Ζούμε την άνθηση των κοινωνικών δικτύων, των εφαρμογών γνωριμιών και της έντονης σεξουαλικοποίησης και όμως η οικειότητα παραμένει ζητούμενο για πολλούς ανθρώπους.
του Βαγγέλη Καρατζά – Πατέρας παιδιού στο Φάσμα του Αυτισμού
Το πόσο πιο δύσκολο γίνεται όλο αυτό για έναν αυτιστικό άνθρωπο, μας δειχνει η ταινία «Η Ψυχή και το Σώμα» (On Body and Soul) Ουγγρικής παραγωγής του 2017, που κέρδισε τη Χρυσή Άρκτο στο φεστιβάλ του Βερολίνου. Μια Ερωτική ιστορία που ξεκινάει σε ένα σφαγείο, μεταξύ της Μαρία μιας αυτιστικής γυναίκας και του κατά πολύ μεγαλύτερο της Ερντε. Αυτούς τους δύο τους ενώνει κάτι πολύ ιδιαίτερο: Βλέπουν τα ίδια όνειρα, αυτό που πραγματικά επιθυμούν και χρειάζονται.
Ομορφιά και ρεαλισμός…
Η ταινία αρχίζει με την εικόνα ενός ζευγαριού πανέμορφων ελαφιών σε ένα χιονισμένο τοπίο. Και ξαφνικά βρισκόμαστε σε ένα σφαγείο, όπου ο θάνατος είναι βιομηχανοποιημένος για τα ζώα και η ζωή αυτοματοποιημένη για τους ανθρώπους. Ο Έρντε είναι οικονομικός διευθυντής στο σφαγείο και γνωρίζει την Μαρία. που της έχει ανατεθεί ο ποιοτικός έλεγχος των προϊόντων. Η ταινία ξεκινάει λίγο περίεργα, απεικονίζοντας ψυχρά την πραγματικότητα του εργοστασίου και την κενή ρουτίνα των δύο πρωταγωνιστών.
Η ψυχρή αυτή προσέγγιση με τους σχετικά αργούς ρυθμούς του πρώτου μέρους αφενός διακόπτεται με τις μαγευτικές εικόνες από τα όνειρα αφετέρου ο θεατής αποζημιώνεται με την συναισθηματική αλλαγή που γίνεται στο δεύτερο μέρος της ταινίας.
Η μοναξιά πίσω από τη μοναχικότητα…
Ο Έρντεν λόγω ηλικίας φαίνεται ότι έχει υιοθετήσει ένα μοναχικό τρόπο ζωής, αφού πρώτα έχει περάσει από όλα τα στάδια της ζωής που «πρέπει» να περάσει ένας άντρας της ηλικίας του (όπως η οικογένεια) και μοιάζει συμβιβασμένος με την καθημερινή του ρουτίνα και ανία. Το ίδιο μοναχική είναι και η ζωή της Μαρίας που όμως καθορίζεται και περιορίζεται ίσως από από την ανάγκη της, για τάξη καθαριότητα και πρόγραμμα.
Για την Μαρία όμως δεν είναι επιλογή της… να είναι μόνη. Αυτό είναι φανερό στην ταινία αφού αντιμετωπίζει αρκετές από τις δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση που είναι συχνές στον αυτισμό, με αποτέλεσμα να μοιάζει «περίεργη» ακόμα και «αστεία» στους ανθρώπους του περιβάλλοντος της.
Έτσι κλείνεται και κρατάει αποστάσεις για να προστατεύσει τον εαυτό της. Αυτό που άλλαξε και τους δύο και τους φέρνει κοντά, είναι τα όνειρά τους. Εκεί βλέπουν τον εαυτό τους όπως τον θέλουν, όμορφο, ελεύθερο και μαζί.
Η Μαρία και ο αυτισμός…
Στο σφαγείο η Μαρία θεωρείται ψυχρή και τυπολάτρης. Η παρατηρητικότητα της, η καταπληκτική μνήμη της και ο επαγγελματισμός της, είναι χαρακτηριστικά μίας μερίδας αυτιστικών ανθρώπων, που όταν είναι εφικτό, τα αξιοποιούν για να μπορέσουν να ενταχθούν στον ακαδημαϊκό ή στον επαγγελματικό τομέα.
Ακόμα πιο σημαντικό για εκείνη είναι όμως, ότι καταλαβαίνει τα συναισθήματα των άλλων, κατανοεί όχι μόνο πως την βλέπουν οι άλλοι, αλλά καμιά φορά και πώς βλέπουν οι ίδιοι τον εαυτό τους. Προετοιμάζεται για τον τρόπο που θα επικοινωνήσει με τους άλλους και το κάνει με ανορθόδοξους τρόπους, όπως να προβάρει μια συζήτηση με τον Εντρέ χρησιμοποιώντας playmobil!
Και είναι γενναία, γιατί αυτή είναι που λέει στον Εντρέ «είσαι όμορφος», σε έναν άνθρωπο που βλέπει τον εαυτό του ως ένα μεσήλικα με αναπηρία στο αριστερό του χέρι. Ο ερωτάς, η έλξη η επιθυμία δεν έχει ηλικία κανόνες, συμμετρίες και λογική.
Μπορεί το mantra “Autism is an ability, not a disability” να ακούγεται εμψυχωτικό και καθησυχαστικό, αλλά ο αυτισμός είναι αυτός που δυσκολεύει την Μαρία να εκφράσει τα συναισθήματά της. Ακόμα περισσότερο την εμποδίζει από το να αποκτήσει σωματική οικειότητα με έναν άλλον άνθρωπο, λόγω της απτικής αμυντικότητας που πολλές φορές συνοδεύει τον αυτισμό.
Κι όμως έχει το θάρρος να προσπαθήσει, είτε με τη βοήθεια του παιδοψυχολόγου της (παρόλο που είναι ενήλικη) είτε με ένα αυτοσχέδιο τρόπο απευαισθητοποίησης (δείτε την σκηνή με το λούτρινο). Η επιδίωξη της οικειότητας από τη Μαρία δεν είναι όμως αυτοσκοπός, αλλά το μέσο που θέλει να χρησιμοποιήσει για να έρθει κοντά στον Εντρέ.
Μία διαφορετική και ενήλικη ρομαντική ιστορία…
Μαζί με την πρωτότυπη σκηνοθετική ματιά της Ildikó Enyedi, η ταινία βασίζεται πολύ και στους δύο πρωταγωνιστές της Η Alexandra Borbély υποδύεται την αυτιστική γυναίκα χωρίς καμία υπερβολή ή επιτήδευση και δίνει στο χαρακτήρα της, την ευκαιρία να εξελιχθεί συναισθηματικά με αποκορύφωμα την δραματική σκηνή προς το τέλος της ταινίας.
Εξίσου καλός στο ρόλο του Εντρέ, ο Géza Morcsányi, δραματουργός και καθηγητής πανεπιστημίου που κάνει την πρώτη του κινηματογραφική εμφάνιση ως ηθοποιός! Τη μεστή του ερμηνεία του συνήθως την περιμένεις από έναν έμπειρο και επαγγελματία ηθοποιό. Απρόσμενο και κωμικό μπόνους είναι οι σκηνές με τη καθαρίστρια (θεά!).
Όπως η σκηνοθέτιδα εξισορροπεί τις σκηνές του σφαγείου με αυτές των ελαφιών, έτσι υπονομεύει την βολική παραίτηση στην μοναξιά των δύο ηρώων της ταινίας, δοκιμάζοντας τους, βάζοντας τους, να πρωταγωνιστήσουν σε μια ασυνήθιστη ερωτική ιστορία, με τρόπο όμως απόλυτα ρεαλιστικό και ενήλικα ρομαντικό.
Και βέβαια πόσες φορές έχετε δει στον κινηματογράφο τις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει μια αυτιστική γυναίκα όταν θέλει να εκφράσει την σεξουαλικότητα και τα συναισθήματα της;
