Πως η χρόνια νοσηλεία συμβάλλει στην μείωση της αξιοπρέπειας του ατόμου και την αντιμετώπισή του ως άλλον ένα ασθενή, διαγράφοντας την ατομικότητά του.
της Νάνσυ Παναγουλοπούλου – Δημοσιογράφος
Πρόσφατα ξαναείδα μια αγαπημένη ταινία που με έκανε να αντιληφθώ τη μείωση της αξίας του ατόμου και την αντιμετώπισή του ως άλλο ένα κομμάτι της μάζας, όσο καμία ταινία επιστημονικής φαντασίας και κανένα δυστοπικό μυθιστόρημα.
Η ταινία αυτή ήταν το Wit (2001) με την ταλαντούχα Emma Thompson να υποδύεται τη Βίβιαν, μια επιτυχημένη ακαδημαϊκό, ειδικευμένη στην ποίηση της μεταφυσικής, που λαμβάνει διάγνωση και έπειτα νοσηλεύεται με καρκίνο στις ωοθήκες, στο τέταρτο στάδιο. Η Βίβιαν καλείται να αφήσει πίσω της τη ζωή της ακαδημαϊκού που οι συνάδελφοί της σέβονταν και οι φοιτητές της θαύμαζαν και φοβόντουσαν μαζί, και να προσπαθήσει να επιβιώσει ως άλλη μια ασθενής με καρκίνο τελικού σταδίου που λαμβάνει θεραπείες με ακραίες παρενέργειες. Κατά τη νοσηλεία της θα γνωρίσει τη ντροπή όταν ομάδες γιατρών της ζητούν να γδυθεί ανά πάσα στιγμή, τον εξευτελισμό από την απαξιωτική συμπεριφορά του νοσηλευτικού προσωπικού και εν γένει την απανθρωποποίηση της χρόνιας νοσηλείας.
Απανθρωποποίηση…
Aπανθρωποποίηση (στην αγγλική: dehumanization): όποια διαδικασία ή πρακτική που μειώνει τα ανθρώπινα όντα φέρνοντάς τα στο επίπεδο των μηχανών ή μη-ανθρώπινων ζώων, ειδικά με την άρνηση της αυτονομίας τους, της ιδιαιτερότητάς τους και της αίσθησης αξιοπρέπειάς τους.
Αυτό το ψυχολογικό φαινόμενο δείχνει να διευκολύνει κάποιους ανθρώπους ακόμα και να εγκληματίσουν κατά των συνανθρώπων τους, πείθοντας τους εαυτούς τους ότι η «μειωμένη αντίληψη» και η «έμφυτη αδυναμία» των όντων απέναντί τους δεν τους καθιστά ακριβώς ανθρώπους αλλά υπανθρώπους. Σε πρώτο επίπεδο, όποιος ακούσει αυτόν τον ορισμό ίσως αναλογιστεί τα εγκλήματα των Ναζιστών κατά των Β’ Παγκόσμιο Πόλεμοή των Ευρωπαίων κατά των ιθαγενών της Αφρικής, που έπειθαν τους εαυτούς τους ότι τα άτομα απέναντί τους διέφεραν από τους ίδιους που ήταν ολοκληρωμένοι άνθρωποι.
Θεωρώ πως επιπλέον οι ασθενείς, χρόνιοι ή μη, σε κλειστά ιδρύματα ή όχι, ψυχικά ή/και σωματικά πάσχοντες, χάνουν κάτι από την ανθρώπινη τους διάσταση κατά την αντιμετώπισή τους από ορισμένους από τους ειδικούς.
Με το γιατρό…
Όπως και στη ταινία, δυστυχώς, η απανθρωποποίηση, κάποιες φορές ξεκινά από τη διάγνωση και τις πρώτες συζητήσεις για τη θεραπεία. Παρότι η επιστημονική ανάλυση και ορολογία που είναι ακατανόητη στον ασθενή, ανεξαρτήτως εκπαίδευσης (όπως στο «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» του Τολστόι, όπου οι γιατροί ενδιαφέρονταν πιο πολύ για την ακριβή διάγνωση παρά για την ενημέρωση του ασθενούς για την ασθένειά του) ίσως να ανήκει στο παρελθόν, πολλοί από μας έχουμε βιώσει την ψυχρότητα γιατρών που μιλούν σαν να μην αντιμετωπίζουν έναν ασθενή, αλλά απευθείας μια νόσο.
Στο νοσοκομείο…
Το φαινόμενο της απανθρωποποίησης συνεχίζεται και στο νοσοκομείο. Στην ταινία, οι ομάδες γιατρών περιφέρονται ανάμεσα στους ασθενείς δίχως σεβασμό για την ιδιωτικότητά τους, με το μεγαλύτερο μέρος του νοσηλευτικού προσωπικού να αντιμετωπίζει τη Βίβιαν διεκπεραιωτικά, χωρίς να νοιάζεται για την ψυχολογία της. Οι επιστήμονες της μιλούν για θεραπεία του καρκίνου και για επίθεση στον όγκο, δίχως να αναγνωρίζουν το σώμα που περιβάλλει τον όγκο. Το σώμα αυτό ανήκει σε μια γυναίκα μέσης ηλικίας, διδάκτορα πανεπιστημίου, δίχως φίλους και με όμορφα παιδικά χρόνια – τη Βίβιαν. Αλλά όπως και στην πραγματική ζωή, το νοσοκομείο δε φαίνεται να θεραπεύει ανθρώπους αλλά να μάχεται παθήσεις.
Σε συνδυασμό με ένα περιβάλλον αποστειρωμένο όχι μόνο από μικρόβια αλλά επίσης από συναίσθημα και προσωπικότητα, ο ασθενής αποξενώνεται από τον εαυτό του και συγκεντρώνεται στην πάθηση, με επιπλέον ψυχολογικές συνέπειες.
Στο ίδρυμα…
Στα κλειστά ιδρύματα κοινωνικής πρόνοιας αυτό το φαινόμενο παρατηρείται πιο συχνά, καθώς συνήθως η νοσηλεία ξεκινάει τα πρώτα χρόνια της ζωής και συνεχίζεται μέχρι το θάνατο του νοσηλευόμενου. Τα άτομα σε τέτοια ιδρύματα τυπικά έχουν αρκετά μειωμένη αντίληψη ή/και αρκετά σοβαρή σωματική αναπηρία με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται διεκπεραιωτικά και δίχως αγάπη για όλη τους τη ζωή.
Στη χειρότερη περίπτωση η απανθρωποποίηση εκφράζεται με βία κατά των νοσηλευομένων, αφού δεν μοιάζουν με νευροτυπικούς, «κανονικούς» ανθρώπους αλλά απλώς μεέμβια όντα με τα οποία κάποιοι υπεύθυνοι των ιδρυμάτων μπορούν να «παίξουν» χωρίς να υπάρξει κάποια συνέπεια, αφού πρόκειται για κλειστά ιδρύματα και δεν θα γίνουν γνωστές αυτές οι συμπεριφορές. Αλλά και σε ανοιχτά εκπαιδευτήρια ή ιδρύματα αυξάνονται οι καταγγελίες για βία κατά των ΑμεΑ επισκεπτών, πιθανώς λόγω αυτού του φαινομένου μεταξύ άλλων.
Φτάνει Πια. Γίνε η Φωνή μου! Ψήφισμα Κατά της Κακοποίησης ΑμεΑ…
Φτάνει Πια. Γίνε η Φωνή μου! Ψήφισμα Κατά της Κακοποίησης ΑμεΑ…
Λύση…
Δυστυχώς, μια οριστική λύση δεν μπορεί να βρεθεί. Η καλύτερη ψυχολογική εκπαίδευση και προετοιμασία του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, καθώς και η συνεχής παρουσία ειδικών ψυχικής υγείας κατά τη διαδικασία νοσηλείας ενός ατόμου μοιάζουν σωστές. Όμως η απανθρωποποίηση μοιάζει να αποτελεί μια ανθρώπινη τάση.
Εν τέλει, ένας άνθρωπος δε δύναται να γνωρίζει για όλους τους γύρω του και να αντιλαμβάνεται πλήρως την ανθρωπιά τους και τον συναισθηματισμό τους, και αυτό είναι κατανοητό. Κάποια συναισθηματική απόσταση μεταξύ των ανθρώπων είναι χρήσιμη-ίσως και απαραίτητη : έτσι οι γιατροί δεν καταρρέουν από στεναχώρια με κάθε νέα διάγνωση, κάποιος υπερασπίζεται αυτόματα τη ζωή του ίδιου και όχι την ακεραιότητα κάποιου άλλου που του επιτίθεται, και όλοι μας συνεχίζουμε τις ζωές μας δίχως να κουβαλάμε τον πόνο όλων όσων πονούν στη Γη.
Ο σκοπός που είναι η φροντίδα του εαυτού είναι θεμιτός. Ένα μέσο σαν την απανθρωποποίηση όμως είναι εντελώς λάθος και δεν πρέπει να έχει θέση σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο.
Γιατί τελικά, η ειρωνεία με την απανθρωποποίηση είναι ότι γυρνάει σαν μπούμερανγκ: όσο λιγότερο αναγνωρίζει κάποιος τον άνθρωπο απέναντί του, τόσο λιγότερο θα τον βρίσκει και μέσα του.
Γράφει: η Νάνσυ Παναγουλοπούλου – Δημοσιογράφος
