«Εάν βάζεις συνεχώς όρια σε ό,τι κάνεις θα εξαπλωθούν στη ζωή σου. Δεν υπάρχουν όρια. Υπάρχουν μόνο οροπέδια, και πρέπει να μη μείνεις και να τα κοιτάζεις, πρέπει να τα ξεπεράσεις» (Bruce Lee)
της Αγγελικής Κομποχόλη – Φιλόλογος – Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών
Στην ένοπλη σύγκρουση για την Θυρεάτιδα γη οι Αργείοι κατατροπώνουν τους Σπαρτιάτες με αναμέτρηση λογάδων, επίλεκτων δηλαδή στρατιωτών, τριακοσίων από κάθε πλευρά, προκειμένου να αποφευχθεί μεγαλύτερη αιματοχυσία. Αρχηγός των Σπαρτιατών είναι ο Οθρυάδης, των Αργείων ο Θέρσανδρος. Η μάχη διαρκεί ώρες και στο τέλος σκοτώνονται όλοι, πλην τριών οπλιτών.
Οι δύο είναι Αργείοι, ο Αλκήνωρ και ο Χρόμιος, οι οποίοι ως νικητές αποχωρούν από το πεδίο της μάχης. Πεσών, σοβαρά τραυματισμένος, κείτεται ο Οθρυάδης. Με όσες δυνάμεις του έχουν απομείνει, σηκώνεται, στηρίζεται στα σπασμένα δόρατα για να προχωρήσει, συλλέγει τα όπλα των σκοτωμένων Αργείων (χαρακτηριστική κίνηση νίκης) κι υψώνει τρόπαιο στο οποίο αναγράφει με το αίμα του: «Οι Λακεδαιμόνιοι, κατά των Αργείων, αφιερώνουν την νίκη τους στον Δία». Αμέσως μετά πεθαίνει. Την επομένη, οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές επιστρέφουν, χωρίς να μπορούν να ανακηρύξουν νικητή. Ακολουθεί σκληρή σύγκρουση κι οι Σπαρτιάτες νικούν.
Η συνέχεια είναι μεγαλόψυχη: Οι Σπαρτιάτες τιμούν τον νεκρό Οθρυάδη ενσωματώνοντας τη μνήμη του στις εορτές του Κάρνειου, σε ένδειξη απόλυτου σεβασμού. Η κίνησή τους δεν φανερώνει απλώς δέος για την ανυπέρβλητη εκείνη ανδρεία του Λάκωνα πολεμιστή. Είναι στην ουσία υπόκλιση στο ίδιο το θαύμα της ζωής, μιας ζωής, της οποίας η φλόγα, ασίγαστη ακόμη και στις ύστατες στιγμές, σύρει το ανήμπορο σώμα στην τελευταία θαρραλέα υπεράσπιση αρχών και αξιών. Η ίδια φλόγα που οπλίζει με δύναμη τον Αθηναίο στρατηγό Πολύζηλο που μάχεται τυφλός στην μάχη του Μαραθώνα, κι ακόμη τον οπλίτη Ανδροκλείδη, ανάπηρο στο ένα πόδι, που κατατάσσεται στο λακωνικό στράτευμα, και τον βασιλιά Αγησίλαο που υπομένει αγόγγυστα, παρά τη σωματική του αδυναμία, όλες τις κοινές για τους πολίτες της Σπάρτης στρατιωτικές δοκιμασίες.
Ποτέ άλλοτε η ζωή δεν υψώνει πιο ισχυρό τον αντίλογό της, παρά στην ύστατη διαπραγμάτευση ή στον αποκλεισμό από τις φυσικές λειτουργίες της, στον θάνατο ή στην σωματική στέρηση, γιατί θεμελιώδης νόμος της είναι η δημιουργία, η δράση στην αδράνεια, η ανοικοδόμηση στην καταστροφή, η επανεκκίνηση στην παύση, η αρχή στο τέλος.
Στην μεταβολή βρίσκουν τα πράγματα την ανάπαυσή τους, έλεγε ο Ηράκλειτος, μιλώντας για την ελπιδοφόρα εκείνη αλλαγή που συνιστά τον ρυθμό του κόσμου και γίνεται νόμος εξέλιξης και αλληλοδιαδοχής, με το καλό και το φαινομενικά «κακό» να εναλλάσσονται αμοιβαία και συνεχώς, θεμελιώνοντας γόνιμη διαλεκτική πορεία (θέση-αντίθεση-σύνθεση). Το «ἀντίξουν συμφέρον», υποστήριζε ο αρχαίος φιλόσοφος από την Έφεσο, το ‘ἀντίξοον’ (κι εδώ κρυμμένη η έννοια της αντιξοότητας) οδηγεί τα πράγματα σε σύγκλιση και ένωση, «οὐδέν κακόν ἀμιγές καλοῦ» πρέσβευε η αρχαία ρήση, «κάθε εμπόδιο για καλό» συμφωνεί η νεώτερη λαϊκή παραδοχή. Κι «ἐμπόδιον» αυτό, που ετυμολογικά, «βρίσκεται μες στα πόδια μας» (ἐν, μέσα + πούς, πόδι) και παρακωλύει την πορεία μας, μία αντίσταση ζωής, που όμως, όταν υπερπηδηθεί, γίνεται αρχή ανέλιξης.
«Η κρυφή αρμονία είναι ισχυρότερη από την φανερή», επεσήμαινε ο Ηράκλειτος, προτρέποντας τους συμπολίτες του σε μία ζωή αποδοχής του δυσμετάβλητου της τύχης, της απρόσμενης και ανυπόφορης μεταστροφής. Εκεί που το ανθρώπινο ανάστημα ορθώνεται και η υπόσταση δεν συνθλίβεται, δεν κατακερματίζεται. Η χαρά του να υπάρχουμε και στις πλέον ανυπέρβλητες δυσκολίες. Να ζούμε και να εμβαθύνουμε στη ζωή, εμβαθύνοντας πρωτίστως στον εαυτόν μας, νοιώθοντας κι αγαπώντας.
Τα εσωτερικά θηρία, της απόγνωσης και της ματαίωσης, πάντα υφέρπουν στην ανθρώπινη ψυχή, κάποτε ορθώνονται απειλητικά, πάντοτε όμως προσφέρουν τη μοναδική ευκαιρία αφού τα δούμε να τα υπερβούμε, εγκαινιάζοντας μέσα μας τις πιο ωραίες και συνειδητοποιημένες πορείες.
Το αυθεντικό πρόσωπο της ζωής, δεν είναι αδυσώπητο, σαν τον ήλιο βρίσκει τον τρόπο να διεισδύει στις σκοτεινές χαραγματιές, να ζεσταίνει και να φωτίζει. Ποτέ οι ζωές των ανθρώπων δεν ήταν εύκολες, με διαύγεια όμως κυλούσαν όχι οι εφησυχασμένες, αλλά οι ευθυγραμμισμένες στο αμόνι της δυσκολίας και της προσπάθειας, της ισορροπίας και της ανατροπής.
«Νῦν εὐπλόϊκα, ὅτε νεναυάγηκα» μονολόγησε ο Ζήνωνας, ο θεμελιωτής της αρχαίας στωικής σχολής, όταν κατόρθωσε να δει την χρυσή ευκαιρία της ζωής του πίσω από μία φαινομενικά αξεπέραστη προσωπική καταστροφή. «Τυφλός τά τ΄ὦτα τόν τε νοῦν τά τ΄ὄμματα εἶ», απάντησε ο Οιδίποδας στον μάντη Τειρεσία, όταν ο τελευταίος που στερούνταν οράσεως φυσικής (όχι όμως ενορατικής) προέβλεψε για τον δυνατό βασιλιά της Θήβας το άσχημο τέλος, την τραγική μεταστροφή του πεπρωμένου του. Η αυτοτύφλωση που ακολούθησε, η ολοσχερής απώλεια της βασικής ανθρώπινης αίσθησης, έγινε η προϋπόθεση για το άνοιγμα ενός νέου κύκλου βαθύτερης εσωτερικής εξέλιξης, φαινομενικά σκληρού, στην ουσία λυτρωτικού. Όχι τυχαία ο επίγειος βίος του Οιδίποδα, ολοκληρώθηκε στην Αθήνα, σημειολογικά τόπο σοφίας.
«Ούτε αν κερδίζεις πολύ να χαίρεσαι, ούτε αν χάνεις να κλαις και να λυπάσαι»…
Τραγουδούσε τον 7ο αιώνα ο Αρχίλοχος, ο λυρικός ποιητής της Πάρου, σε μία παραίνεση ζωής, που χωρίς να αρνείται το προφανές, υπενθύμιζε τον χρυσό κανόνα της ισορροπίας και της αντιστάθμισης, που θα πρέπει να τηρείται στη ζωή. Τίποτε σαφώς δεν αναπληρώνει την απώλεια, πάντα όμως υπάρχει η λύση που ανατρέπει τον εγκλωβισμό και ανασύρει από το τέλμα, η ίαση σε κάθε έννοια συντριβής. Η ψυχική και πνευματική χαρά αποτελούν τον γνώμονα, οτιδήποτε δίνει στον άνθρωπο πληρότητα και αυτάρκεια.
Η αποθησαυρισμένη ανθρώπινη σοφία, αρχαία και νεώτερη, στοχευμένα ευεργετική, γίνεται βακτηρία · μας επιτρέπει να πορευθούμε νηφάλια ανασύροντας ψύχραιμες παραδοχές: «Οι άνθρωποι δεν ταράσσονται από τα πράγματα καθ’ εαυτά, αλλά από τις πεποιθήσεις τους σε σχέση με αυτά» (Επίκτητος), «το μυστήριο της ζωής δεν είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί, αλλά μία πραγματικότητα που πρέπει να βιωθεί» (Art Van Der Leeuw, σύγχρονος φιλόσοφος).
Γράφει: η Αγγελική Κομποχόλη – Φιλόλογος – Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών
