Τα τελευταία χρόνια σε όσους βιώνουν ή ασχολούνται με την αναπηρία υπάρχει η μαγική λέξη και οραματική καθημερινότητα της Συμπερίληψης… Όλοι δηλαδή, χωρίς εξαιρέσεις και διαχωρισμούς, που προκύπτουν από την σωματική ή νοητική κατάσταση (και εδώ θα μείνω για προφανείς λόγους) να μοιραζόμαστε τα κοινωνικά αγαθά.
της Πηνελόπης Αλεξίου – Κοινωνιολόγος, μέλος της «Αβάλης»
Ένα τέτοιο, πολύ σημαντικό και καθοριστικό για την ανάπτυξή μας αγαθό είναι αυτό της εκπαίδευσης. Και γι’ αυτό το κομμάτι και κυρίως για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, θα καταθέσω μία διαφορετική άποψη που θα μπορούσε να αποτελέσει μία βάση για μία νέα συζήτηση και ένα νέο τρόπο συγκρότησης της Ειδικής Εκπαίδευσης.
Είναι ανάγκη όμως να υπάρξει κάτι νέο;
Το νέο θεσμικό πλαίσιο που κατατέθηκε από το Υπουργείο Παιδείας τον Ιούνιο του 2020 πέρασε και δεν άγγιξε τίποτα, πέρα από τον τρόπο υπολογισμού μορίων των εκπαιδευτικών, ωσάν όλα τα υπόλοιπα να είναι και να λειτουργούν τέλεια…
Η σκληρή αλήθεια όμως, που την βιώνουμε όλοι μας είναι διαφορετική. Η συμπερίληψη, ως όρος και ως παρεμβάσεις, μπήκε απότομα (η χώρα μας ίσως έχει υπογράψει κάποια ευρωπαϊκή οδηγία ή συνθήκη), χωρίς σχεδιασμό, χωρίς επιμόρφωση, χωρίς καν ανοχή -όχι αποδοχή- καταδικάζοντας έτσι σε δύσκολες συνθήκες, χιλιάδες μαθητές που χρήζουν ειδικής εκπαίδευσης, ελπίζοντας ότι ο κοινωνικός αυτοματισμός θα «τακτοποιήσει» μελλοντικά τα όποια ζητήματα.
Γιατί;
Γιατί σε ένα τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα που «καίει» τα μυαλά των παιδιών, στηριζόμενο στην παπαγαλία, στην στείρα και μονοσήμαντη γνώση, καλούνται τα παιδιά με έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίδρασης να μπουν στα καλούπια. Δεν είναι τυχαίο ότι το βασικό έργο που έχουν να διαδραματίσουν τα στελέχη της παράλληλης στήριξης, κατά τους τυπικούς εκπαιδευτικούς, είναι να κρατούν τα παιδιά ήσυχα για να μην «διαλύουν» την ατμόσφαιρα της τάξης (φυσικά υπάρχουν πάντοτε και οι εξαιρέσεις, δυστυχώς όμως αναφερόμαστε στον κανόνα). Άλλωστε το ίδιο ακριβώς, είναι και το ζητούμενο και όλων των τυπικών γονέων των σχολείων. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση και στα τμήματα ένταξης, όπου εντάσσουν όχι μόνο τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, αλλά συλλήβδην τα παιδιά με δυσκολίες…
Ποιος στόχος επιτυγχάνεται έτσι; Μήπως το διάλειμμα είναι ο καταλύτης; Μήπως η συνύπαρξη με τα άλλα παιδιά, εκτός τάξης, ισορροπεί την συνύπαρξη εντός τάξης;
Από την εμπειρία και τις ιστορίες που καταγράφονται έως σήμερα, δυστυχώς οι εικόνες περιέχουν μοναχικά παιδιά, παιδιά που διώχνονται από παρέες, παιδιά δακτυλοδεικτούμενα, παιδιά που ακυρώνονται μέσα και έξω από την τάξη!
Γιατί τότε όλο και περισσότερα παιδιά μπαίνουν σε τυπικά σχολεία;
Γιατί τα ΚΕΣΥ «σπρώχνουν» όλο και περισσότερα παιδιά στο τυπικό σχολείο;
Μήπως γιατί δεν υπάρχουν πολλά ειδικά σχολεία για να ανταποκριθούν στις ανάγκες; Μήπως γιατί υπάρχει η κατεύθυνση να καταργηθούν τα ειδικά σχολεία; Μήπως γιατί ένα ειδικό σχολείο κοστίζει πολύ ακριβά, ενώ τα τμήματα ένταξης και οι παράλληλες είναι πιο φθηνή λύση; Μήπως γιατί πολλοί γονείς αντιδρούν στην ένταξη των παιδιών τους σε ειδικό σχολείο; Μήπως γιατί το ειδικό σχολείο έτσι όπως λειτουργεί εντείνει τις ανισότητες σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία; Η απάντηση απλή… είναι όλα αυτά μαζί!!!
Θα μπορούσαν όμως τα πράγματα να γίνουν διαφορετικά;
Εκτός από τις παραπάνω διαπιστώσεις που όλοι γνωρίζουμε, ποιες θα ήταν οι προτάσεις που θα άλλαζαν την εικόνα; Θα αρκούσαν πολλά παραπάνω ειδικά σχολεία, πολλοί παραπάνω εκπαιδευτικοί παράλληλης στήριξης και τμήματα ένταξης, για να γίνουν όλα καλά; Τότε θα είχαμε πετύχει την συμπερίληψη; Αυτά τελικά μας λείπουν; Προφανώς όχι…
Πολλές φορές έχω γράψει ότι το κλειδί για την συμπερίληψη είναι η συνεκπαίδευση. Εάν δεν προηγηθεί, εάν δεν στηριχτεί, τότε ποτέ δεν θα γίνει ομαλά και σύντομα πραγματικότητα η συμπερίληψη, την οποία και για το λόγο αυτό κατέγραψα ως όραμα!
Η Βασική Αρχή που θα πρέπει να διέπει την ειδική εκπαίδευση είναι:
«Όλα τα παιδιά να συμμετέχουν ισότιμα σε τυπικές εκπαιδευτικές δράσεις, όσο τους επιτρέπει η σωματική, νοητική και ψυχολογική τους ικανότητα».
Πρέπει πράγματι να κτίσουμε ΕΝΑ, και μόνο ένα, σχολείο. Ένα σχολείο που να χωρά και να σέβεται όλα τα παιδιά. Ένα σχολείο με ειδικές τάξεις. Όχι ειδικά σχολεία, απομακρυσμένα, απομονωμένα, στεγαζόμενα σε παλιές, νοσοκομειακές ή ιδρυματικές δομές ή σε λυόμενα. Αλλά ειδικές τάξεις σε τυπικά σχολεία, με πολλά προγράμματα συνεκπαίδευσης. Βασική επιδίωξη να είναι η ελαχιστοποίηση της παραμονής των παιδιών στις ειδικές τάξεις, χρόνο με τον χρόνο, ώστε στις τελευταίες τάξεις να υπάρχει πλήρης ένταξη.
Πώς και Τί θα επιτύχουμε με τον τρόπο αυτό;
- Αύξηση της αυτοπεποίθησης και της λειτουργικότητας των παιδιών που θα φοιτούν στις ειδικές τάξεις και αντίστοιχη αύξηση της κοινωνικής αποδοχής.
Γιατί;… Γιατί τα ξεχωριστά παιδιά θα συμμετέχουν σε αυτά που μπορούν. Π.χ. ένα αυτιστικό παιδί μη λεκτικό, που όμως τα καταφέρνει περίφημα στα μαθηματικά, θα βρίσκεται σε τυπική τάξη για το μάθημα αυτό. Έτσι το παιδί αυτό αποδεικνύει στον εαυτό του, αλλά κυρίως στους συμμαθητές του και στο σχολικό περιβάλλον ότι είναι παρών, ότι πετυχαίνει στόχους. Αντίστοιχα κάποιο παιδί που δεν τα καταφέρνει στο γνωστικό κομμάτι μπορεί να συμμετέχει, σε πιο ανοικτές δράσεις (π.χ. εκδρομές, δενδροφυτεύσεις, γυμναστική, μουσική, εικαστικά, θεατρικές παραστάσεις, γιορτές κ.α.)
Μόνο μέσα από δράσεις που έχουν θετικό πρόσημο μπορεί να προχωρήσει η συμπερίληψη. Μόνο έτσι μπορεί να έρθει η ανοχή, η γνωριμία και η αποδοχή. Στόχος θα είναι φυσικά η αύξηση των ωρών και των μαθημάτων σε τυπικές τάξεις.
- Αλλαγή νοοτροπίας και ισότιμη ένταξη στο σχεδιασμό των Δήμων των εκπαιδευτικών, και όχι μόνο, αναγκών των παιδιών και των οικογενειών τους που χρήζουν ειδικής αγωγής.
Αυτό που ισχύει θεσμικά σήμερα είναι ότι για τη δημιουργία ενός ειδικού σχολείου πρέπει να υπάρχει αίτημα από κάποιο Δήμο, καθώς και η υπόδειξη χώρου. Επίσης να υπάρχει η σύμφωνη γνώμη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης αλλά και της Περιφερειακής Δ/νσης του Υπουργείου Παιδείας.
Αυτό το πλαίσιο έχει πολλές συνέπειες. Η κυριότερη είναι ότι επαφίεται στην ευαισθησία της εκάστοτε δημοτικής αρχής να αποκτήσει στα όριά της ειδικό σχολείο. Πολλοί Δήμοι όμως «βολεύονται» και μένουν αμέτοχοι σε μία σειρά καθημερινών προβλημάτων των δημοτών τους.
Παίρνοντας παράδειγμα την προσωπική μου εμπειρία, κατοικώ στην Παλλήνη, ένα δήμο 70.000 κατοίκων (σύμφωνα με έρευνα το ποσοστό ατόμων με αναπηρίες σε αστικές περιοχές κυμαίνεται περίπου στο 15%) που δεν έχει και δεν θέλει να έχει ειδικό σχολείο. Αντίθετα τα δυο ειδικά σχολεία που βρίσκονται Ραφήνα και Νέα Μάκρη λειτουργούν με πληθώρα παιδιών από τον Δήμο μας. Ως γονείς και πολίτες επικοινωνούμε για τις ανάγκες των παιδιών μας με μία Δημοτική αρχή, που ούτε μας γνωρίζει, ούτε την γνωρίζουμε. Τα παιδιά μας συμμετέχουν σε γιορτές και πραγματοποιούν εξωτερικά προγράμματα γνωριμίας με την πόλη, σε μια πόλη που δεν ζουν. Ακόμη, στα όποια προγράμματα γίνονται με άλλα σχολεία της περιοχής, συναντιούνται με μαθητές που δεν θα ξαναδούν ποτέ στο δρόμο.
Είναι πολύ σημαντικό η κάθε Δημοτική αρχή να αναλάβει τις ευθύνες της, με στόχο την κοινωνική ένταξη.
Να ξέρει τις ανάγκες των δημοτών της και να σχεδιάζει με βάση αυτές. Αυτό θα βοηθήσει όχι μόνο στο σχολείο αλλά και στον σχεδιασμό εκτός σχολείου (ΚΔΑΠ ΑΜΕΑ, κατασκηνώσεις, ΣΥΔ, κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης κ.α). Εξαιρετικά σημαντικό είναι τα παιδιά να μεγαλώνουν στην πόλη τους, να συναντούν γνωστούς ανθρώπους, να μπαίνουν σε οικεία καταστήματα και να γίνονται και τα ίδια αποδεκτά και γνώριμα.
- Καλύτερη και αποτελεσματικότερη κατανομή των κονδυλίων για την Ειδική Εκπαίδευση.
Θα ήταν πολύ χρήσιμη άσκηση, για όλους μας, να μπορούσαμε να δούμε συγκεντρωμένα τα κονδύλια που δίνονται για την ειδική εκπαίδευση (ειδικά σχολεία, τμήματα ένταξης, παράλληλη στήριξη, μεταφορές).
Αν θα υιοθετούσαμε ένα νέο σχεδιασμό θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε καλύτερη και αποτελεσματικότερη κατανομή, με ευθέως ανάλογη αύξηση της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών για τα παιδιά μας.
Γιατί;… Γιατί οι ειδικές τάξεις θα λειτουργούν στο πρότυπο των ειδικών σχολείων, όχι με βάση την ηλικία, αλλά το γνωστικό, δυναμικό επίπεδο. Άρα θα εξαρτάται από τον αριθμό παιδιών που έχει ο κάθε Δήμος (όπου με βάση τα νέα ερευνητικά δεδομένα θα αυξάνεται) που χρήζουν ειδικής εκπαίδευσης και από τον αριθμό τυπικών σχολείων που θα οριστούν οι ειδικές τάξεις.
Είναι προφανές ότι με την δημιουργία των ειδικών τάξεων, θα καταργηθούν τα περισσότερα τμήματα ένταξης, τα οποία υπολειτουργούν και θα μειωθούν ταυτόχρονα οι ανάγκες για παράλληλη στήριξη καθώς και για την μεταφορά των μαθητών.
Θα μπορούσε όμως κάποιος να αντιπαραθέσει ότι στο ειδικό σχολείο τα παιδιά έχουν και διαθέσιμο εργοθεραπευτή, λογοθεραπευτή, νοσοκόμο, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, καθώς και μία σειρά από άλλες ειδικότητες όπως μουσικό, εικαστικό, δραματοθεραπευτή κ.α. Όλα αυτά όμως, λαμβάνοντας υπόψη την συχνότητα με την οποία γίνονται, μπορούν εύκολα να πραγματοποιηθούν και στα ειδικά τμήματα και μάλιστα να αποτελέσουν αφορμές για προγράμματα συνεκπαίδευσης. Θα μπορούσε μάλιστα, πολλές από τις αναγκαίες, σύγχρονες δομές (αίθουσα πολυαισθητηριακής ολοκλήρωσης, τεχνικές αυτόνομης διαβίωσης κ.α.) να αποτελέσουν τμήμα της πολιτικής ΑμεΑ στον κάθε Δήμο. Σε κάθε περίπτωση πάντως απαιτείται περαιτέρω σχεδιασμός, όπως επίσης, για να αποφευχθούν τα ίδια λάθη, τουλάχιστον μια 2ετία για πιλοτική εφαρμογή του νέου πλαισίου.
Ποια είναι όμως τα προαπαιτούμενα για να μπορέσει να λειτουργήσει ένα οποιοδήποτε σύστημα Ειδικής Εκπαίδευσης;
- Η ουσιαστική συμμετοχή των τυπικών εκπαιδευτικών.
Είναι γεγονός ότι το όποιο σύστημα εξαρτάται, πρωτίστως, από την εμπλοκή των εκπαιδευτικών. Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ τα προγράμματα συνεκπαίδευσης υπάρχουν εδώ και χρόνια ως δυνατότητα στο θεσμικό πλαίσιο, δεν έχουν καταστεί υποχρεωτικά, ενώ έχουν πολύ θετικά αποτελέσματα.
Εξαιρετική δουλειά έχει γίνει στο ειδικό σχολείο στον Πειραιά, αλλά και στο ειδικό της Νέας Μάκρης.
Είναι κρίμα, αλλά τα προβλήματα που κυρίως προκύπτουν, προέρχονται από τα τυπικά σχολεία και τους συλλόγους διδασκόντων.
«Είναι απαραίτητη η διαρκής επιμόρφωση όλων, ανεξαιρέτως, των εκπαιδευτικών στην ειδική αγωγή, καθώς και η ένταξή της στις βασικό πρόγραμμα σπουδών των εκπαιδευτικών -νηπιαγωγών και δασκάλων.»
- Νέες σύγχρονες κτιριακές δομές.
Είναι απαραίτητη, στον κατασκευαστικό σχεδιασμό κάθε νέου σχολείου, η ένταξη νέων τάξεων και αιθουσών για την ειδική εκπαίδευση.
Ακόμη είναι απαραίτητος ο επανασχεδιασμός των υπαρχουσών αιθουσών σε σχολεία, πολιτιστικά κέντρα και Δημοτικά κτίρια που να καλύπτουν τις ανάγκες της ειδικής εκπαίδευσης, γιατί είναι σε όλους γνωστό ότι οι Δήμοι είναι υπεύθυνοι για την κάλυψη των στεγαστικών αναγκών της εκπαίδευσης.
Ολοκληρώνοντας αυτή την κατάθεση των απόψεων…
για την πρωτοβάθμια ειδική εκπαίδευση που απεικονίζουν το αποτέλεσμα μελέτης του υπάρχοντας θεσμικού πλαισίου και συζητήσεων με εκπαιδευτικούς, γονείς, ειδικούς, προσωπικής εμπειρίας και επεξεργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω τον nevronas.gr για την φιλοξενία του και όλους εσάς που είχατε την υπομονή να τις διαβάσετε. Ελπίζω, σε κάποιους να φανούν ενδιαφέρουσες, χρήσιμες και λειτουργικές, με στόχο να αποτελέσουν μία νέα βάση και πρόταση για το ΕΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ που θα κάνει το όραμα της συμπερίληψης… πραγματικότητα.
Γράφει: η Πηνελόπη Αλεξίου – Κοινωνιολόγος, μέλος της «Αβάλης»
Επιμέλεια: Πόπη Μάλεση – BA, MA Psychology
