Πριν το διαδίκτυο, η βία (bullying) σταμάταγε όταν αποσυρόσουν από οποιαδήποτε διαμάχη. Ωστόσο, τώρα η δυναμική του bullying είναι πιο δύσκολο να ελεγχθεί και ακόμα πιο δύσκολο να αγνοηθεί.
Διαβάσαμε το άρθρο της Μαρίας Κοννίκοβα (Maria Konnikova – αρθρογράφος του newyorker.com σε θέματα ψυχολογίας και επιστήμης), στο οποίο παρουσιάζει την σύγχρονη δυναμική του bullying. Το πόσο δύσκολα ελέγχεται σήμερα, και ακόμα πιο δύσκολα αγνοείται!
Το American Psychologist, το οποίο είναι το επίσημο περιοδικό της Αμερικάνικης Ένωσης Ψυχολογίας εξέδωσε ένα ειδικό τεύχος για το θέμα του bullying και της κακομεταχείρισης. Το bullying υπάρχει όσο υπάρχει η ανθρωπότητα, αλλά η έρευνα σχετικά μ’αυτό είναι σχετικά πρόσφατη. Το 1997 όταν η Σούζαν Σουέρερ (Susan Swearer), μια από τους δυο εκδότες του άνωθι τεύχους, ξεκίνησε να μελετά αυτό το πρόβλημα, ήταν από τους πρώτους ερευνητές πάνω σ’αυτό το θέμα στις ΗΠΑ. Την εποχή εκείνη, μόνο τέσσερις πολιτείες είχαν επίσημη νομοθεσία έναντι της βίαιης συμπεριφοράς και η μοναδική υπάρχουσα επιμηκής έρευνα ερχότανε από την Σκανδιναβία την εποχή του εβδομήντα. Μετά το μακελειό στο σχολείο στην πολιτεία του Κόλουμπάιν (Columbine, ΗΠΑ) το τοπίο άλλαξε. Εκείνη την εποχή, η ιστορία που επικρατούσε ήταν ότι οι δράστες Έρικ Χάρις (Eric Harris) και Ντίλαν Κλέμπολντ (Dylan Klebold) ήταν θύματα bullying. Αυτή η ιδέα, η οποία από τότε έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση ώθησε ένα εύρος συζητήσεων σε όλο το έθνος σχετικά με το bullying. Έτσι οι ερευνητές σε όλη τη χώρα ξεκίνησαν να το μελετάνε επίμονα. Το ειδικό αυτό τεύχος αποτελεί μια από τις πρώτες προσπάθειες μιας συστηματικής ανασκόπησης σχετικά με το τι έχουμε μάθει τις τελευταίες δυο δεκαετίες και πιο συγκεκριμένα επιχειρεί να εξετάσει κατά πόσο και πώς το διαδίκτυο έχει αλλάξει το bullying.
Κατά κάποιον τρόπο η έρευνα σχετικά με το bullying έχει επιβεβαιώσει αυτά που ήδη γνωρίζουμε. Το bullying είναι απόρροια της επιθετικής συμπεριφοράς μεταξύ ατόμων με άνιση δύναμη όπου ο δυνατός επιτίθεται στον αδύναμο. Μπορεί να συμβεί με ποικίλους τρόπους: μέσω της σωματικής και λεκτικής βίας (κατ’ιδίαν ή μέσω διαδικτύου) ή με τον τρόπο που χειριζόμαστε τις σχέσεις μας (διάδοση φημών, εξευτελισμός και αποκλεισμό ατόμου). Η κατάσταση αυτή συνήθως παρατείνεται (καθώς οι περισσότεροι δράστες επαναλαμβάνουν την παραβατική τους συμπεριφορά) και διαδίδεται (ένας δράστης στοχοποιεί πολλά θύματα). Η επιμηκής έρευνα έχει δείξει ότι ο θύτης και το θύμα μπορούν να αλλάξουν το μέρος που θα δράσουν. Υπάρχει μια μεγάλη κατηγορία από θύτες-θύματα, δηλαδή άτομα που σε κάποιες συγκυρίες υπήρξαν θύματα και κάτω από άλλες περιστάσεις έγιναν θύτες. Τέλος, η τρέχουσα έρευνα υποδεικνύει ότι το bullying μας ακολουθεί σε όλη μας τη ζωή. Το bullying που λαμβάνει μέρος στο χώρο εργασίας είναι τόσο κοινό όσο και το bullying που ισχύει κατά την παιδική ηλικία , παρόλο που συχνά δεν φαίνεται π.χ στο σχολείο, κάποιο πιθανό θύμα θα ελπίζει να μην του κλέψουν το ποδήλατο ή του κάνουν τη γνωστή πλάκα με το να τον σηκώσουν πιάνοντας τον από το εσώρουχο.
Μέχρι σήμερα κανένας δεν έχει μελετήσει συστηματικά το πώς το κάθε περιβάλλον επηρεάζει τη βίαιη συμπεριφορά. Πιο συγκεκριμένα, κατά πόσο το bullying που λαμβάνει χώρα στη βόρειο-ανατολική μεριά της χώρας διαφέρει από αυτό στα κέντρο-δυτικά ή κατά πόσο το bullying σε κάποιους πολιτισμούς, γειτονιές ή επαγγέλματα επέρχεται με τα δικά του χαρακτηριστικά. Αυτό που παρατηρεί η Σουέρερ (Swearer) από την εικοσαετή της έρευνα είναι μια έντονη και ουσιαστική διάκριση αναφορικά με το περιβάλλον που συμβαίνει το bullying μεταξύ επαρχίας και πόλης. Στην πόλη και ακόμα σε μεσαίου μεγέθους πόλεις η ανωνυμία είναι εφικτή. Ακόμα και στην περίπτωση που δέχεσαι βία στο σχολείο ,μπορεί να έχεις μια υποστηρικτική ομάδα φίλων στη γειτονιά τους οποίους να συναντάς όταν θα πηγαίνεις για μπάσκετ. Υπάρχουν πολλά σχολεία και πολλές γειτονιές μέσα στην πόλη , γεγονός που καθιστά εφικτή τη μεταφορά από το ένα μέρος στο άλλο, αφήνοντας πίσω το bullying που υπέστη κανείς.
Απεναντίας στις επαρχιακές περιοχές “Δεν υπάρχουν επιλογές” είπε η Σουέρερ (Swearer) όταν της μιλήσαμε, νωρίτερα αυτό το μήνα. “Είναι αδύνατο να ξεφύγει κανείς.” Το πλησιέστερο σχολείο μπορεί να απέχει εκατό χιλιόμετρα, έτσι παραμένεις εγκλωβισμένος εκεί που μένεις. Επιπλέον, όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους. Το πρόβλημα με το να καταγγείλει κανείς έναν εκφοβιστή είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, γιατί αυτό επηρεάζει τη φήμη σου στο κοινωνικό σου περίγυρο. Είναι δύσκολο να ξεφύγει κανείς από τέτοιους τύπους συμπεριφοράς. “Ο κόσμος σου γίνεται ένα απομονωμένο μικρό μέρος”, λέει η Σουέρερ (Swearer). Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει ότι η απομόνωση μπορεί να οδηγήσει στην απελπισία και στην έλλειψη αυτοελέγχου, τα οποία είναι συναισθήματα που συσχετίζονται με μερικά από τα χειρότερα και πιο έντονα ψυχολογικά προβλήματα σε κάθε πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένου και το bullying.
Κατά κάποιον τρόπο, στην περίπτωση του bullying το διαδίκτυο έχει φέρει τον κόσμο πιο κοντά όπως συμβαίνει σε μια επαρχιακή περιοχή. Πριν το διαδίκτυο το bullying σταμάταγε όταν αποσυρόσουν από οποιαδήποτε διαμάχη. Ωστόσο, τώρα η δυναμική του bullying είναι πιο δύσκολο να ελεγχθεί και ακόμα πιο δύσκολο να αγνοηθεί. Αν σε έχουν παρενοχλήσει στην προσωπική σου ιστοσελίδα στο Facebook, όλοι σου οι κοινωνικοί κύκλοι μπορεί το γνωρίζουν εφόσον έχουν πρόσβαση στο δίκτυο. Έτσι, μια ακατάπαυστη ροή από ειδοποιήσεις σε αυτά τα κοινωνικά δίκτυα σε εκθέτουν στη θυματοποίηση. Το bullying θα μπορούσε να μην είχε διαδοθεί τόσο πολύ. Πράγματι μια πρόσφατη ανασκόπηση από δεδομένα που προέρχονται από τον διεθνή χώρο αναφέρει ότι η συχνότητα του bullying έχει μειωθεί κατά δέκα τοις εκατό παγκοσμίως. Ωστόσο, είναι πιο δύσκολο να ξεφύγει κανείς από το bullying.
Το διαδικτυακό bullying είναι αναπόφευκτο και αυτό έχει τεράστιες συνέπειες, όχι μόνο στα παιδιά αλλά και στους ενήλικες. Παρόλο που το bullying στον εργασιακό χώρο είναι καινούργιο πεδίο μελέτης, οι ενήλικες υφίστανται bullying όσο και τα παιδιά. Σχετικά με μιά μελέτη του 2012 από τα Πανεπιστήμια του Νότινχαμ (University of Nottingham) και το Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ (University of Sheffield), οκτώ στους δέκα από τους εκατόν είκοσι ερωτηθέντες σε τρία διαφορετικά πανεπιστήμια, υπήρξαν θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού τους περασμένους έξι μήνες. Περίπου το ένα τέταρτο ανέφερε ότι αισθάνθηκε ότι ταπεινώθηκε ή περιφρονήθηκε ή έγινε θέμα διαδικτυακού σχολιασμού τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Οι συνέπειες του bullying που υφίσταται ένας ενήλικας μπορεί να είναι τόσο σοβαρές όσο και αυτές που υφίστανται τα παιδιά αν όχι και χειρότερες. Τα παιδιά μπορούν να προσφύγουν στη δασκάλα σε περίπτωση που δεχτούν bullying. Ωστόσο αν είσαι ενήλικας και καταγγείλεις το αφεντικό σου μπορεί να χάσεις τη δουλειά σου. Οι ενήλικες που έχουν υποστεί διαδικτυακό byllying υποφέρουν από υψηλότερα επίπεδα ψυχικής καταπόνησης και χαμηλής εργασιακής ικανοποίησης από αυτούς που υφίστανται παραδοσιακές μορφές bullying. Ακόμα και ένας ψυχικά καταπονημένος συνάδελφος μπορεί να μην μας περνάει από το μυαλό ότι υφίστανται bullying. Είναι δύσκολο να αποφύγουμε και να αγνοήσουμε κάποιον που μας καταδιώκει μέσω email και μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα ή στέλνοντας ανώνυμα μηνύματα.
Πολλές μορφές ενήλικου bullying πλησιάζουν τα είδη ταπεινωτικής συμπεριφοράς, όπως παρουσιάζονται στο πρόσφατο βιβλίο του Τζόν Ρόνσον (Jon Ronson) “So You’ve Been Publicly Shamed”. Ο Ρόνσον (Ronson) καταγράφει την άνοδο διαδικτυακών ομάδων οι οποίοι ενώνονται σε μια διαδικτυακή αισχρολογία στο Twitter, το Reddit και σε άλλα κοινωνικά δίκτυα για να κακολογήσουν τα λεγόμενα κάποιου ή τη συμπεριφορά του. Οι εκφοβιστές συχνά αισθάνονται ότι η υβριστική τους συμπεριφορά απορρέει από μια δικαιολογημένη οργή και νομίζουν ότι η συμπεριφορά τους είναι δικαιολογημένη. “Γνωρίζουμε από την έρευνα σχετικά με την ηθική αποδέσμευση ότι οι εκφοβιστές αισθάνονται ηθικά δικαιολογημένοι για τις πράξεις τους,” αναφέρει η Σουέρερ (Swearer). Εάν ρωτήσετε τους ανθρώπους γιατί κάνουν bullying σπάνια θα σας απαντήσουν “Γιατί μπορώ.” Συνήθως λένε “Γιατί χρειάζεται να το κάνω.” Οι εκφοβιστές πιστεύουν ότι με τη συμπεριφορά τους δίνουν ένα μάθημα στους άλλους. Θεωρούν ότι οι άλλοι πάνε γυρεύοντας και χρειάζεται να τους βάλεις στη θέση τους. Λένε ότι “Είναι αντίποινα” , λέει η Σουέρερ (Swearer). “Σκαρφίζονται ολόκληρες ιστορίες για τη συμπεριφορά τους.” Πολλοί από τους εκφοβιστές με τους οποίους έχει έρθει σε επαφή η Σουέρερ (Swearer) , δεν συνειδητοποιούν ότι αυτό που κάνουν είναι bullying. Επιδεικνύουν “μια έλλειψη αυτεπίγνωσης και συνείδησης.” Αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους σαν έντιμους σταυροφόρους.
Στα παιδιά, είναι εφικτό να καλλιεργηθεί μια αίσθηση αυτεπίγνωσης για το bullying μέσω σχολικών παρεμβάσεων. Η Κάθριν Μπράντσο (Catherine Bradshaw), ψυχολόγος και αναπληρώτρια κοσμήτορας στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια στις ΗΠΑ (University of Virginia) η οποία μελετά την πρόληψη από το bullying, συμπεραίνει ότι η πιο αποτελεσματική πρόληψη περιλαμβάνει ένα συνδυασμό πολλαπλών προσεγγίσεων συμπεριλαμβανομένου την εκπαίδευση, κατευθυντήριες οδηγίες αλλαγής συμπεριφοράς και αναλυτικά συστήματα συλλογής πληροφοριών. (Με άλλα λόγια τέτοια προσέγγιση είναι πιο αποτελεσματική από μια σκόρπια συλλογή βιβλίων.) Δυστυχώς είναι δύσκολο να βρεί κανείς κάτι αντίστοιχο για τους ενήλικες. Πολλοί ενήλικοι εκφοβιστές κρύβονται πίσω από την πεποίθηση ότι το bullying συμβαίνει μόνο ανάμεσα στα παιδιά. Αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως ενήλικα που γνωρίζει καλύτερα και προσφέρει τη σοφή του γνώση στους άλλους μέσω της βίαιης συμπεριφοράς τους. Το διαδίκτυο προσφέρεται για ανθρώπους με τέτοιες πεποιθήσεις. Έτσι οι ενήλικοι εκφοβιστές δεν αντιλαμβάνονται το αντίκτυπο των λεγόμενων τους και των πράξεών τους. Απεναντίας παραμένουν ήσυχοι και απολαμβάνουν το μεγαλείο τους. Η έρευνα που διεξάχθηκε το 2012 στο Ηνωμένο Βασίλειο, έδειξε ότι οι άλλοι παρευρεθέντες στο διαδικτυακό bullying παραμείναν απαθείς σ’αυτό. Πιο συγκεκριμένα, δεν επηρεάζονταν τόσο από το διαδικτυακό bullying όσο από το bullying που αντίκριζαν αυτοπροσώπως.
Με λίγα λόγια, τα συμπεράσματα που προκύπτουν αναφέρουν ότι εξαιτίας του διαδικτύου, είναι πιο δύσκολο να εντοπίσει κανείς και να ξεφύγει από το bullying. Ενδεχομένως να έχει μετατρέψει κάποιους από εμάς σε εκφοβιστές που κάτω από άλλες συνθήκες δεν θα γινόμασταν. Έχουμε υπεισέλθει σ’αυτόν τον κυβερνοχώρο όπου οι συνέπειες του συχνά περνάνε απαρατήρητες και εξαιτίας αυτού είναι πιο εύκολο να αυταπατόμαστε γι’αυτό που πραγματικά κάνουμε.
Το πρώτο βήμα για τη πρόληψη του bullying ανάμεσα στους ενήλικες μπορεί να γίνει απλά με μια ενδοσκόπηση – μελέτη του εαυτού μας.
Μετάφραση: Εμμανουέλα Σκαλίδη – Καθηγήτρια Αγγλικής Γλώσσας
Επιμέλεια: Πόπη Μάλεση – B.A, M.A Psychology
