Αυτιστικό Παιδί και Σκύλος

Ο σκύλος βοηθά εδώ και χρόνια τα άτομα με αναπηρίες να κάνουν την καθημερινότητά τους πιο εύκολη. Πιο πρόσφατα, οι επιστήμονες άρχισαν να αξιοποιούν τα οφέλη της σχέσης των παιδιών με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος, με τον σκύλο.

Στον αυτισμό, ο σκύλος χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την ασφάλεια και τη διευκόλυνση της καθημερινότητας του πάσχοντα. Στην πορεία, όμως, τα οφέλη πολλαπλασιάστηκαν και άγγιξαν τον πυρήνα του προβλήματος του αυτισμού, δηλαδή τον συναισθηματικό και τον επικοινωνιακό κόσμο του παιδιού.

Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται ολοένα και περισσότερες έρευνες που αφορούν στη διερεύνηση της συναισθηματικής νοημοσύνης των ζώων και στην επίδραση που έχει στην ποιότητα ζωής του ανθρώπου η συμβίωση με ένα κατοικίδιο.

Πριν ξεκινήσουν να συμβιώνουν με αυτιστικά άτομα, οι κατάλληλα εκπαιδευμένοι κατοικίδιοι σκύλοι είχαν δοκιμαστεί στο να προσφέρουν υπηρεσίες σε άτομα με αναπηρίες.

Οι σκύλοι-οδηγοί τυφλών, οι σκύλοι-βοηθοί ατόμων με κινητικά προβλήματα, οι σκύλοι-«συναγερμοί» των επιληπτικών ατόμων αποτελούν μερικά από τα παραδείγματα της βοήθειας που οι ειδικά εκπαιδευμένοι σκύλοι μπορούν να προσφέρουν στον άνθρωπο.

Επομένως, ήταν θέμα χρόνου να εκπαιδευτούν, προκειμένου να μπορούν να προστατεύουν και να διευκολύνουν τη ζωή ενός παιδιού με αυτισμό και της οικογένειάς του. Οι αρχικοί στόχοι ήταν η ασφάλεια του παιδιού και η απλοποίηση των καθημερινών καταστάσεων.

Μια ιστορία διαφορετική…

Η ιστορία της οικογένειας Tέιλορ είναι μία από τις πολλές αυτής της κατηγορίας. Ο Ντάνιελ και η Ντορίν Τέιλορ έχουν 2 γιους, τον Έλιοτ που είναι 7 ετών αυτιστικός και τον Όουεν που είναι 5,5 ετών. Ο βραδινός ύπνος είχε μετατραπεί σε εφιάλτη, διότι ο Έλιοτ παρουσίαζε υπερευαισθησία στους ήχους και τη νύχτα ξυπνούσε με τον παραμικρό θόρυβο. Στη συνέχεια, και προκειμένου να χαλαρώσει και να ξανακοιμηθεί, οι γονείς του έπρεπε πρακτικά να τον κρατούν αγκαλιά σχεδόν όλη τη νύχτα. Οι συχνές άυπνες νύχτες συνοδεύονταν από πρωινά γεμάτα ένταση και εκνευρισμό και, παρά το γεγονός ότι και οι δύο γονείς εργάζονταν στην εκπαίδευση ατόμων με ειδικές ανάγκες, το άγχος και η κούραση τους είχε καταβάλει.

Στην έρευνά τους για το πώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον Έλιοτ περαιτέρω, ανακάλυψαν τους σκύλους βοήθειας και υπηρεσίας και αποφάσισαν να προχωρήσουν στην υιοθεσία του Λιούις, ενός δίχρονου λάμπραντορ. Η ζωή τους άλλαξε σχεδόν αμέσως. Η σχέση που δημιουργήθηκε μεταξύ του Έλιοτ και του Λιούις ήταν αξιοσημείωτη.

Πλέον, ο Έλιοτ μιμούμενος τον βιορυθμό του Λιούις επιζητά ώρες χαλάρωσης και τον βραδινό ύπνο. Παιδί και σκύλος κοιμούνται μαζί στο κρεβάτι και όταν ο Έλιοτ ξυπνά από κάποιο ήχο, το σώμα του Λιούις του ασκεί την πίεση που χρειάζεται για να ξανακοιμηθεί. Επίσης, ο Έλιοτ βρήκε τον τρόπο να χαλαρώνει μόνος του, χαϊδεύοντας τον σκύλο του.

Ακόμη και εκτός σπιτιού, ο χειρισμός του Έλιοτ είναι ευκολότερος, μιας και γίνεται μέσω εντολών που δίνονται στον σκύλο (π.χ. να περιμένει καθιστός ή να ξαπλώνει) – ο Έλιοτ κρατά τον σκύλο από το ειδικό σαμαράκι. Ο Λιούις κατάφερε απλά και μόνο με την παρουσία του να ξαναδώσει στον Έλιοτ και την οικογένειά του την ηρεμία και την ασφάλεια που τόσο είχαν ανάγκη.

Τα Οφέλη…

Γενικά, τα οφέλη της συμβίωσης ενός παιδιού με αυτισμό με έναν εκπαιδευμένο σκύλο υπηρεσίας και βοήθειας είναι πολλά. Μερικά από αυτά είναι:

Η αυξημένη ασφάλεια για το αυτιστικό παιδί (π.χ ο σκύλος ειδοποιεί γαβγίζοντας σε αυτοκαταστροφικές και αυτοτραυματικές συμπεριφορές, τάσεις φυγής κλπ).
Ο γονέας έχει καλύτερο έλεγχο του παιδιού, ζητώντας συμπεριφορές από τον σκύλο κι όχι απευθείας από το παιδί με αυτισμό (π.χ να περιμένει ακίνητος στην άκρη του δρόμου πριν τον διασχίσουν ή να προτρέπει τον σκύλο να ξεκινήσουν να περπατούν).
Το παιδί παίρνει μαθήματα υπευθυνότητας.
Το παιδί με αυτισμό παρουσιάζει θετικές αλλαγές στη συμπεριφορά (π.χ. μείωση της επιθετικότητας και της έντασης) και μαθαίνει να καθησυχάζεται μόνο του (π.χ. χαϊδεύοντας το σκύλο ή μιμούμενο τον βιορυθμό του).
Λόγω των παραπάνω και λόγω του ότι οι σκύλοι υπηρεσίας έχουν πρόσβαση παντού βάσει νόμου, οι καθημερινές κοινωνικές καταστάσεις γίνονται πιο προβλέψιμες και πιο διαχειρίσιμες (εστιατόρια, μαγαζιά κλπ).

Ωστόσο, το πιο σημαντικό όφελος της συμβίωσης του αυτιστικού ατόμου με έναν εκπαιδευμένο σκύλο βοήθειας έχει να κάνει και με το πιο δύσκολο κομμάτι του αυτισμού, που είναι οι κοινωνικές δεξιότητες και οι διαπροσωπικές σχέσεις. Έχει παρατηρηθεί, ότι τα αυτιστικά άτομα αναλαμβάνουν γρήγορα ουσιαστικό μέρος στην καθημερινή φροντίδα του σκύλου, ο οποίος αποτελεί γέφυρα επικοινωνίας και θέμα συζήτησης με τους τρίτους. Ξαφνικά, η συναναστροφή δεν αφορά σε αυτόν, αλλά στον σκύλο – φίλο του.

Οι Θεραπευτικές Συνεδρίες…

Τα παραπάνω ευρήματα ώθησαν τους επιστήμονες να ασχοληθούν πιο οργανωμένα με τη διερεύνηση του θέματος και αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη διάφορες μελέτες.

Επιπλέον, μία ομάδα θεραπευτών – αναγνωρίζοντας την ευεργετική επίδραση ενός κατοικίδιου ζώου στην επικοινωνία του παιδιού με αυτισμό, «χρησιμοποιεί» εκπαιδευμένους σκύλους στις θεραπευτικές συνεδρίες.

Η παρουσία του εκπαιδευμένου ζώου στη συνεδρία λειτουργεί σε πολλά επίπεδα. Αρχικά, το αυτιστικό παιδί μαθαίνει να διαχειρίζεται καλύτερα τα συναισθήματά του και παρουσιάζει σημαντική βελτίωση στη συμπεριφορά του. Επιπλέον, εξασκεί τις κοινωνικές δεξιότητες που διδάσκεται, μαθαίνει να ελέγχει τις κινήσεις του κοντά στον σκύλο και παίρνει μέρος στη φροντίδα του. Έτσι, αυξάνεται η αυτοπεποίθησή του, ενώ η συνεδρία γίνεται πιο ενδιαφέρουσα.

Τα παραπάνω είναι εφικτά, γιατί ο σκύλος γίνεται θέμα συζήτησης και προσομοίωσης κοινωνικής συναναστροφής, ενώ με επίκεντρο το κατοικίδιο τίθενται συγκεκριμένοι στόχοι σε κάθε συνεδρία.

Οι μελέτες που έχουν δημοσιευθεί έως σήμερα, σε συνδυασμό με τα εμπειρικά αποτελέσματα, καταδεικνύουν ότι η συμμετοχή ενός σκύλου στις θεραπευτικές συνεδρίες μειώνει τις στερεοτυπικές συμπεριφορές, ενισχύει τη συγκέντρωση και τη συμμετοχή σε συζήτηση, καθώς και την επίτευξη των θεραπευτικών στόχων.

Για παράδειγμα, αν στόχος είναι η μετατόπιση της βλεμματικής επαφής του παιδιού από ένα αντικείμενο ή από τον σκύλο στον θεραπευτή, ο τελευταίος μπορεί να ζητήσει από τον σκύλο να εκτελέσει ένα τρικ (π.χ να κάνει μία τούμπα) ως επιβράβευση για το παιδί, μόλις αυτό τον κοιτάξει. Ένα άλλος στόχος που μπορεί να τεθεί και στον οποίο μπορεί να βοηθήσει ο σκύλος είναι η έκφραση πρωτοβουλίας από το αυτιστικό άτομο. Αν, για παράδειγμα, ο σκύλος εκτελέσει ένα αστείο τρικ, όπως το να κάνει μία υπόκλιση ή να κρύψει το πρόσωπό του με το πόδι του, ο θεραπευτής μπορεί να ζητήσει από το παιδί να επιλέξει εκείνο το είδος επιβράβευσης του σκύλου (π.χ παιχνίδι ή λιχουδιά).

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα;

Δυστυχώς από τη χώρα μας απουσιάζουν τα προγράμματα υποστήριξης και εκπαίδευσης σκύλων – βοηθών. Αυτά τα προγράμματα απαιτούν επιλεγμένα κουτάβια ειδικής εκτροφής, τα οποία θα πρέπει να εκπαιδευτούν προσεκτικά και να πάνε στις κατάλληλες οικογένειες όταν φτάσουν στο 2ο έτος της ηλικίας τους. Στο εξωτερικό, η εκτροφή, η εκπαίδευση και η ανατροφή αυτών των σκύλων στοιχίζει περίπου 25.000$ ανά σκύλο, ποσό που συνήθως καλύπτεται από ιδιωτικές δωρεές. Αυτό βέβαια, δεν σημαίνει πως μια οικογένεια που έχει έναν εκπαιδευμένο και καλά κοινωνικοποιημένο σκύλο δεν μπορεί να εξασκήσει με το κατοικίδιό της αυτά που διδάσκεται στη θεραπεία.

Σε περίπτωση που δεν έχει σκύλο, αλλά σκέφτεται να αποκτήσει, καλό θα ήταν να επικοινωνήσει με έναν έμπειρο θετικό εκπαιδευτή, ώστε να καθοδηγηθεί ως προς την επιλογή του σκύλου, την εκπαίδευσή του και την κοινωνικοποίησή του που είναι ζωτικής σημασίας για τη συναναστροφή με ένα αυτιστικό άτομο.

Είτε βοηθός, είτε θεραπείας, είτε συντροφιάς, ο σκύλος μπορεί να στηρίξει σημαντικά το αυτιστικό παιδί και την οικογένειά του. Σε κάθε περίπτωση, ο σκύλος είναι πάνω απ’ όλα σύντροφος και συνοδοιπόρος σε έναν δρόμο δύσκολο και, συχνά, δυσνόητο. Άλλωστε, στα μάτια του σκύλου, το παιδί με αυτισμό είναι απλά παιδί.