5 λεπτά… για την Οπτικοακουστική Μετάφραση

Η Κερασία Μιχαλοπούλου (Ακουστική Περιγραφέας και Υποτιτλίστρια) μας μιλάει για την “Οπτικοακουστική Μετάφραση”…

 

Kερασία, έχεις σπουδάσει Επικοινωνία και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στην Αγγλία ολοκλήρωσες τις μεταπτυχιακές σου σπουδές πάνω στην Οπτικοακουστική Μετάφραση. Ένας όρος σχετικά νέος για την Ελλάδα. Μίλησέ μας γι’αυτό. Τί είναι, και τί εμπεριέχει σαν διαδικασία; Σε ποιους απευθύνεται και πού πραγματοποιείται; 

Πράγματι, ο όρος “Οπτικοακουστική Μετάφραση” είναι και ως όρος αλλά και ως υπηρεσία κάτι καινούριο στη χώρα μας. Όταν λέμε ή ακούμε τον όρο “Οπτικοακουστική Μετάφραση” αυτό σημαίνει πως ουσιαστικά μιλάμε για τις δύο υπηρεσίες προσβασιμότητας που είναι ο Υποτιτλισμός ή Τιτλισμός για Κ(κ)ωφούς και Βαρήκοους (ΤΚΒ) και η Ακουστική Περιγραφή (ΑΠ) για τυφλούς και μερικώς βλέποντες.

Ουσιαστικά, η Οπτικοακουστική Μετάφραση είναι η μεταφορά και απόδοση, κάθε οπτικοακουστικού περιεχομένου, σε άτομα με αναπηρία ακοής ή όρασης. Οι υπηρεσίες προσβασιμότητας, όπως έχουν καθιερωθεί πια να λέγονται, εξυπηρετούν ακριβώς αυτόν τον σκοπό: Να κάνουν προσβάσιμη μία καλλιτεχνική ή πολιτιστική δράση σε άτομα με απώλεια ακοής ή όρασης, μέσω του Υποτιτλισμού για Κ(κ)ωφούς και Βαρήκοους και της Ακουστικής Περιγραφής για τα άτομα με προβλήματα όρασης.

Καλλιτεχνικές δράσεις από τις οποίες, μέχρι πρότινος, οι κωφοί και οι τυφλοί αποκλείονταν λόγω της αναπηρίας τους, ενώ τώρα τους είναι προσβάσιμες είναι: θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές ταινίες, συναυλίες, χορευτικές παραστάσεις και εκθέσεις. Η πρόσβαση αυτών των ανθρώπων σε οπτικοακουστικά δρώμενα, μέσω των υπηρεσιών οπτικοακουστικής μετάφρασης, μπορεί κάλλιστα να επεκταθεί και σε μεγαλύτερη εμβέλεια όπως είναι τα τηλεοπτικά προγράμματα, το διαδίκτυο, τα φεστιβάλ κάθε είδους, τα μουσεία με περιοδικές και μόνιμες εκθέσεις, οι χοροθεατρικές παραστάσεις και άλλα.

Είσαι εξειδικευμένη στην Ακουστική Περιγραφή για τυφλούς και στον Υποτιτλισμό για κωφούς και βαρήκοους. Τί ήταν αυτό που σε έκανε να ασχοληθείς με αυτόν τον τομέα; Πώς βλέπεις εσύ το θέμα της αναπηρίας;

Το κίνητρο και ο βασικότερος σκοπός που με οδήγησε συνειδητά να ασχοληθώ με αυτόν τον τομέα είναι η αγάπη που ανέκαθεν έτρεφα για τα άτομα με αναπηρία και η βαθιά ανάγκη και επιθυμία μου να τους προσφέρω όσα περισσότερα μπορώ. Έχοντας μια πρώτη επαφή με την ενασχόληση με τον πολιτισμό και τις τέχνες, από το πρώτο μου πτυχίο, θέλησα να το συνδυάσω με τα άτομα με αναπηρία στο μεταπτυχιακό μου. Κάπως έτσι προέκυψε ιδανικά η Οπτικοακουστική Μετάφραση.

Είναι, δυστυχώς, κοινή ομολογία ότι στη χώρα μας τα θέματα αναπηρίας και προσβασιμότητας έχουν μείνει αρκετά πίσω σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη και όχι μόνο. Εξοργίζομαι όταν ακόμη δεν υπάρχουν ράμπες για τα αναπηρικά αμαξίδια ή τουαλέτες για τους ανάπηρους ή φανάρια για τους τυφλούς παντού. Και λέω παντού, χωρίς υπερβολή, γιατί όπως εμείς έτσι και αυτοί θα έπρεπε να μπορούν να κυκλοφορούν παντού. Θα έπρεπε και πρέπει πια να μπορούν να δουν μια ταινία στον κινηματογράφο ή μια θεατρική παράσταση χωρίς αυτό να είναι κάτι δύσκολο και ακατόρθωτο. Μιλάω ουσιαστικά για μια ισότιμη και αξιοπρεπή θέση που θα έπρεπε να έχουν στην κοινωνία όλα τα άτομα, με κάθε είδους αναπηρία και δυστυχώς δεν την έχουν ακόμη.

Η Οπτικοακουστική Μετάφραση δίνει ακριβώς αυτήν την δυνατότητα στα άτομα με προβλήματα ακοής και όρασης: Να μπορούν να παρακολουθήσουν ένα καλλιτεχνικό δρώμενο δίπλα σε έναν που βλέπει και ακούει χωρίς καμία απολύτως διαφορά.

Ανάμεσα σε αυτές τις 2 υπηρεσίες (την Ακουστική Περιγραφή_ για τυφλούς και στον Ενδογλωσσικό Υποτιτλισμό _για κωφούς και βαρήκοους), ποιό θα έλεγες ότι παρουσιάζει την μεγαλύτερη δυσκολία; Γενικά ποιές είναι οι ιδιαιτερότητες αλλά και οι δυσκολίες τους;

Και οι δύο υπηρεσίες έχουν τις δυσκολίες και τις ιδιαιτερότητές τους. Αυτές ποικίλλουν ανάλογα με το είδος του προγράμματος. Στον Υποτιτλισμό για Κ(κ)ωφούς και Βαρήκοους, για παράδειγμα, χρειάζεται συχνά με μία ή δύο λέξεις να περιγράψεις έναν δύσκολο ήχο ή μια μουσική. Επίσης, επειδή δεν διαβάζουμε τόσο γρήγορα όσο μιλάμε θα πρέπει διαρκώς να προσαρμόζεις το εκάστοτε κείμενο έτσι, ώστε οι κωφοί να προλαβαίνουν να διαβάζουν τους υπότιτλους.

Στην Ακουστική Περιγραφή, η βασικότερη δυσκολία έγκειται στην επιλογή των πληροφοριών που θα περιγραφούν. Η επιλογή του κατάλληλου λεξιλογίου, σε συνδυασμό με την πίεση χρόνου που πάντα υπάρχει, καθώς οι περιγραφές ακούγονται μόνο στις παύσεις, κάνουν σε γενικές γραμμές πολύ δύσκολο το έργο του Ακουστικού Περιγραφέα. Η δύναμη της εικόνας είναι πανίσχυρη, και είναι δύσκολο για όσους βλέπουν να αντιληφθούν τι είναι απαραίτητο για έναν τυφλό να ακούσει και τι όχι. Και αυτό είναι ακριβώς που κάνει αυτήν την υπηρεσία αρκετά πιο δύσκολη και απαιτητική.

Έχεις εμπειρία στην διδασκαλία της Οπτικοακουστικής Μετάφρασης, μέσα από την συμμετοχή σου σε σεμινάρια και διαλέξεις. Ποιοί μπορούν να εκπαιδευτούν σε αυτό; Ποιές γνώσεις χρειάζονται σαν υπόβαθρο, πόση θεωρητική κατάρτιση και πρακτική, για να μπορεί κάποιος να ανταπεξέλθει επαγγελματικά, σε αυτόν τον τομέα;

Θέλω να τονίσω ότι η Οπτικοακουστική Μετάφραση, όσο δελεαστική και αν φαίνεται, δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Είναι μια αρκετά απαιτητική και επίπονη δουλειά και όπως σωστά είπατε, χρειάζεται να υπάρχει ένα επαρκές θεωρητικό υπόβαθρο. Θα αναφέρω μόνο μερικά από τα προαπαιτούμενα.

Κατ’αρχάς, χρειάζεται κανείς να είναι πολύ καλός γνώστης του ελληνικού προφορικού και γραπτού λόγου. Σωστή ορθογραφία, σύνταξη, πλούσιο λεξιλόγιο, εμβέλεια στον λόγο και ταχύτητα. Επίσης, χρειάζεται να έχει ευρεία αντίληψη και ικανότητα να μπορεί να αξιολογεί και να αποδίδει σωστά τις σημαντικές πληροφορίες που πρέπει να μεταφέρει στους κωφούς και τυφλούς.

Δεν είναι τυχαίο που μιλάμε για “σενάριο” Ακουστικής Περιγραφής, όταν αναφερόμαστε στις περιγραφές που προορίζονται για τους τυφλούς. Κατά την γνώμη μου, η επαγγελματική ενασχόληση σε αυτόν τον τομέα προϋποθέτει αρκετές ώρες πρακτικής εξάσκησης, μετά την θεωρητική κατάρτιση. Ας μην ξεχνάμε σε ποιους απευθυνόμαστε και τι ευθύνη φέρουμε. Όπως σε όλα, έτσι και εδώ, ένα σεμινάριο ή μια θεωρητική γνώση, δεν εξασφαλίζει την επάρκεια σε πρακτικό επίπεδο. Αυτό διασφαλίζεται και κερδίζεται με τον χρόνο και με πολύ εξάσκηση.

Εκτός από την Τέχνη, πού αλλού είναι ή θα πρέπει να είναι εφαρμόσιμη η Οπτικοακουστική Μετάφραση;

Εκτός από την Τέχνη, η Οπτικοακουστική Μετάφραση θα μπορούσε να εφαρμόζεται ευρέως στο διαδίκτυο, όπως ανέφερα και παραπάνω, σε συνέδρια, στα σχολεία και στα πανεπιστήμια_ σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν οπτικοακουστικό υλικό, στον τουριστικό τομέα (εγχώριο και μη) και εν γένει όπου υπάρχει οπτικοακουστική προβολή.

Θεωρείς ότι θα πρέπει να γίνουν και βήματα από Κρατικούς Φορείς, για να εδραιώσουν επαγγελματικά, αυτόν τον τόσο χρήσιμο και αναγκαίο τομέα; Δηλαδή, να ενταχθεί στα Ελληνικά Πανεπιστήμια σαν ειδικότητα κλπ. Πράγμα που σημαίνει ότι θα πρέπει και η πολιτεία να δει το θέμα της Προσβασιμότητας, πιο σοβαρά, μια και αφορά τις ζωές πολλών ανθρώπων.

Θεωρώ ότι είναι απολύτως αναγκαίο, οι αρμόδιοι Κρατικοί Φορείς να λάβουν δράση και να δημιουργήσουν τις βάσεις για να υπάρξει ένα πιο καταρτισμένο εκπαιδευτικά πλαίσιο εκμάθησης της Οπτικοακουστικής Μετάφρασης.

Όπως επισήμανα παραπάνω, δεν είναι μια αφηρημένη τέχνη, αλλά μια δουλειά που, εκτός από σεβασμό προς το κοινό που απευθύνεται, απαιτεί και επαρκή θεωρητική και πρακτική γνώση. Γι’ αυτό, οπωσδήποτε θα μπορούσε να ενταχθεί στα Ελληνικά Πανεπιστήμια σαν ειδικότητα. Ασφαλώς, κάτι τέτοιο προϋποθέτει ότι η Πολιτεία θα κινητοποιηθεί και θα δημιουργήσει τις δομές εκείνες που θα προσφέρουν και θα διευρύνουν την Προσβασιμότητα όχι μόνον σαν έννοια αλλά κυρίως ως καθημερινή πρακτική στη χώρα μας.

Ποιος από μας ξέρει πόσοι τυφλοί και κωφοί υπάρχουν στη χώρα μας; Τους βλέπουμε γύρω μας; Αναρωτηθήκαμε γιατί όχι; Μήπως γιατί δεν υπάρχουν οι δομές για να κάνουν μια απλή βόλτα σε ένα πάρκο ή να διασχίσουν έναν δρόμο;

Είναι, λοιπόν, και κλείνω κάπου εδώ, σημαντικό και επείγον, η Πολιτεία να υλοποιήσει σχέδια και αποφάσεις που είναι ακόμα στα λόγια και στα χαρτιά και να μπει δυναμικά η Προσβασιμότητα στην καθημερινότητα των ανάπηρων και σε κάθε μορφή Τέχνης.

Κερασία, σε ευχαριστούμε πολύ!

Συνέντευξη: της Κερασίας Μιχαλοπούλου (Ακουστική Περιγραφέας και Υποτιτλίστρια για Κ(κ)ωφούς και Βαρήκοους), στην Πόπη Μάλεση

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ

 

Περιγραφή φωτογραφίας

Στη μέση ενός δωματίου, γύρω από ένα μεγάλο ξύλινο μακρόστενο τραπέζι, κάθονται εφτά άντρες. Είναι όλοι ντυμένοι με λευκά πουκάμισα, γραβάτες και γιλέκα. Τα σακάκια τους είναι ριγμένα στις πλάτες από τις ξύλινες καρέκλες τους. Ένας νεαρός άντρας, γύρω στα 30, ψηλός, ξανθός και αδύνατος με τιράντες και καρό γραβάτα, στέκεται όρθιος μπροστά στη σκηνή. Μιλάει κοιτάζοντας χαμηλά προς τα κάτω ενώ έχει το αριστερό του χέρι σηκωμένο ψηλά στο πλάι. Οι άντρες, στο τραπέζι πίσω του, τον παρακολουθούν με προσοχή. Ένας άντρας γύρω στα 50 με άσπρα μαλλιά κάθεται σκυφτός και σκεπτικός πίσω σε μια πολυθρόνα. Λίγο παραπέρα, ένας άλλος άντρας με την πλάτη του γυρισμένη σε όλους, σκύβει και βγάζει το κεφάλι του έξω από ένα ανοιγμένο παράθυρο. Στο δωμάτιο υπάρχει μόνο ένα ρολόι κρεμασμένο σε έναν γκρίζο τοίχο. Πάνω από το παράθυρο, διακρίνεται ένας ελληνικός υπέρτιτλος που γράφει:

” Όλοι τους, εκεί έξω, λένε

ότι το παιδί σκότωσε τον πατέρα του.”

Φωτογραφία: Δήμητρα Τριανταφύλλου

Περιγραφή φωτογραφίας

Μέσα σ’ ένα δωμάτιο με γκρίζους τοίχους και ψυχρό, κιτρινωπό φως, κάθονται δώδεκα άντρες γύρω από ένα μεγάλο ξύλινο τραπέζι. Είναι όλοι τους καλά ντυμένοι, με κοστούμια, λευκά πουκάμισα και γραβάτες. Είναι όλων των ηλικιών, από νέοι γύρω στα 30 μέχρι και μεσήλικες πάνω απ’ τα 50. Οι έξι από αυτούς σηκώνουν το ένα τους χέρι ψηλά και ένας νεαρός, μελαχρινός άντρας που κάθεται στην κεφαλή του τραπεζιού, καταμετρά τα χέρια-ψήφους. Οι υπόλοιποι έξι άντρες έχουν τα χέρια τους κατεβασμένα και αλληλοκοιτάζονται. Στο δωμάτιο διακρίνεται ένα ρολόι κρεμασμένο στον τοίχο και ένα παράθυρο κλειστό. Πάνω από το παράθυρο εμφανίζεται ένας υπέρτιτλος στα ελληνικά που γράφει:

“οχτώ, εννιά, δέκα, έντεκα.

Έχουμε, λοιπόν, έντεκα για ένοχος.”

Φωτογραφία: Δήμητρα Τριανταφύλλου

Περιγραφή φωτογραφίας

Ένα μικρό κοριτσάκι, γύρω στα 10, με καστανά καρέ μαλλιά και τζιν παντελόνι στέκεται ξυπόλυτο μέσα σ’ ένα δωμάτιο και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει μπροστά. Το δωμάτιο έχει σπασμένους ξεθωριασμένους, βρώμικους τοίχους και λειτουργεί ως κουζίνα. Κόκκινα και άσπρα υφάσματα κρέμονται σε σκοινιά, δεμένα στους τοίχους. Πίσω απ’ το κορίτσι διακρίνονται άλλα δύο δωμάτια, των οποίων οι τοίχοι και τα πατώματα είναι εξίσου βρώμικοι. Δίπλα της, λίγο πιο πάνω, ένα σπασμένο παράθυρο, είναι μισάνοιχτο. Δεν υπάρχει τζάμι. Μόνο μπόλικο νάυλον.

Φωτογραφία: Σιμόν βαν Χαλ, από την έκθεση Stages of a flight που φιλοξενήθηκε τον Απρίλιο του 2018 στην Δημοτική Αγορά Κυψέλης, στο πλαίσιο του προγράμματος Living Realities – Changing Perceptions και συντόνισε το Impact Hub Athens

Περιγραφή φωτογραφίας

Μπροστά από έναν γαλάζιο ξεθωριασμένο τοίχο υπάρχουν τέσσερις λευκές πλαστικές καρέκλες, ενωμένες μεταξύ τους που θυμίζουν στάση λεωφορείου. Η ακριανή είναι σπασμένη και γέρνει προς τα κάτω.

Λίγο παραδίπλα, πάνω σ’ ένα παλιό ξύλινο παγκάκι, είναι ξαπλωμένα δύο αντρικά σώματα το ένα κολλητά στο άλλο. Ο ένας άντρας φορά μαύρο μπουφάν και ο άλλος μπλε. Και οι δύο φορούν ανοιχτόχρωμο τζιν παντελόνι και τα κεφάλια τους είναι καλυμμένα με κουκούλες.

Η γαλάζια τους βαλίτσα είναι το μαξιλάρι τους. Μια μικρή γαλάζια πλαστική σακούλα κρέμεται σε ένα κάγκελο μπροστά τους και δίπλα στα καθίσματα ένας γαλάζιος κάδος σκουπιδιών συμπληρώνει το σκηνικό της εγκατάλειψης. Το γαλάζιο κυριαρχεί παντού.

Φωτογραφία: Σιμόν βαν Χαλ, από την έκθεση Stages of a flight που φιλοξενήθηκε τον Απρίλιο του 2018 στην Δημοτική Αγορά Κυψέλης στο πλαίσιο του προγράμματος Living Realities – Changing Perceptions και συντόνισε το Impact Hub Athens