«Διπλά μηνύματα, κοινωνικός αυτοματισμός και λειτουργία Σ.Μ.Ε.Α.Ε – Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης».
του Στάθη Καρπενησιώτη – Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής
Διπλά μηνύματα: Είναι ο τρόπος επικοινωνίας όπου συνυπάρχουν δύο διαφορετικές (πολλές φορές αντικρουόμενες) εκδοχές για το ίδιο φαινόμενο. Την έννοια αυτη εισήγαγε ο Gregory Bateson κατά την διάρκεια ερευνών του στα παράδοξα της ανθρώπινης επικοινωνίας. Ο «πομπός», αυτός δηλαδή που δίνει το μήνυμα, δυσκολεύει αρκετά των «δέκτη», αυτόν που εισπράττει το μήνυμα, στο να κατανοήσει το σαφές και το ασαφές, το σωστό και το λάθος. Αποτέλεσμα αυτού είναι τα άτομα που γίνονται δέκτες διπλών μηνυμάτων να μπερδεύονται και να βιώνουν έντονα, πιεστικά συναισθήματα μειονεξίας, ανασφάλειας και δυσαρέσκειας. Όταν δε τα άτομα αυτά είναι και ψυχοσυναισθηματικά ευάλωτα τότε οι επιπτώσεις είναι τραγικές.
Κοινωνικώς αυτοματισμός: Είναι η μέθοδος όπου μετατοπίζεται το ενδιαφέρον από την ρίζα ενός προβλήματος και τεχνητά κατευθύνεται σε εξιλαστήρια θύματα ώστε να αποπροσανατολίσει από την ουσία του προβλήματος . Συνήθως χρησιμοποιείται από διάφορες μορφές εξουσίας είτε από ανευθυνότητα είτε από δόλο ώστε να χειραγωγούν πιο εύκολα, είναι με απλά λόγια το «διαίρει και βασίλευε».
Οι παραπάνω έννοιες ισχύουν για άτομα ενίοτε και για κοινωνικές ομάδες που υπό καθεστώς φόβου και αγωνίας καλούνται να διαχειριστούν πιεστικά συναισθήματα που οδηγούν σε «αυτόματες» συμπεριφορές.
Ο χώρος της ειδικής αγωγής είναι ένα πεδίο όπου τα οι αγωνίες και τα πιεστικά συναισθήματα είναι συνυφασμένα με την καθημερινότητα όλων των ανθρώπων που συνυπάρχουμε σε αυτόν (ωφελούμενοι, γονείς και εργαζόμενοι). Παράλληλα διανύουμε μια περίοδο όπου ψυχοπιεστικές συνθήκες βιώνει όλο το κοινωνικό σύνολο με κυρίαρχη αφορμή την πανδημία του covid19 και πολυποίκιλες αιτίες.
Η απόφαση για λειτουργία των πλαισίων ειδικής εκπαίδευσης χρειάζεται να αποφεύγει τα διπλά μηνύματα (ως προς την επιδημιολογική βαρύτητα και τα αναγκαία μέτρα) ώστε να μην ενεργοποιείται ο κοινωνικός αυτοματισμός με απαράδεκτες δηλώσεις και τοποθετήσεις εκατέρωθεν, υπο το κράτος του φόβου. Ίσως θα ήταν πιο αποτελεσματικό να βάλουμε τα πράγματα σε μια απλή και λογική σειρά ώστε να έχουμε ένα λειτουργικό αποτέλεσμα και όχι ανούσιες εκφράσεις του θυμικού για το ποιανού το «δίκιο» ή ο φόβος είναι πιο αποδεκτός.
Α) Τα πλαίσια και οι υπηρεσίες φροντίδας, εκπαίδευσης και εν γένει υποστήριξης των ΑμεΑ (σχολεία, θεραπευτήρια, υπηρεσίες κ.α.) εκτός από τον εκπαιδευτικό ρόλο τους αποτελούν σημεία αναφοράς για το άτομο και την οικογένεια του και οι άνθρωποι που εργάζονται σε αυτά είναι τα πρόσωπα αναφοράς (πρόσωπα αυξημένης εμπιστοσύνης) πράγμα που σημαίνει ότι ο ρόλος τους είναι θεραπευτικός και καθοριστικός στην όποια βιολογική, κοινωνική και ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη και φροντίδα του ατόμου και της οικογένειάς του.
Η σημασία της σχέσης αναδεικνύει και την ευθύνη που χρειάζεται να υπάρχει για την απρόσκοπτη και ασφαλή συνέχεια της.
Β) Οι ειδικοί, δάσκαλοι, ΕΕΠ, ΕΒΠ κ.α. βιώνουμε, όπως όλοι, αδυναμίες, αγωνίες και φόβους ενώ παράλληλα έχουμε μια αυξημένη ευθύνη στους ανθρώπους που μας εμπιστεύονται. Στο πλαίσιο αυτής της ευθύνης και με σεβασμό στον ρόλο μας χρειάζεται να διεκδικούμε συνεχώς την βελτίωση των συνθηκών παροχής των υπηρεσιών για όλους μας. Η ασφάλεια, πάντα που παίζει κυρίαρχο ρόλο τώρα χρήζει μιας ιδιαίτερης προσοχής
Γ) Με την συνεργασία των ειδικών και των οικογενειών των ωφελούμενων, με διακριτό το ρόλο του καθενός (ιδιαίτερα σημαντική παράμετρος), είναι αναγκαίο να διεκδικηθεί, σε αυτή την περίπλοκη συγκυρία, ο τρόπος ώστε η εκπαίδευση των ΑμέΑ να συνεχιστεί διά ζώσης (η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν ενδείκνυται για την πλειονότητα των μαθητών) αλλά να μην επιτρέψουμε να γίνει καμία έκπτωση στα μέτρα ασφαλείας.
Δ) Οι οικογένειες να συνεργαστούν, όπως άλλωστε γίνεται έως τώρα στην πλειονότητα των περιπτώσεων, με τους ειδικούς ώστε να υπάρξουν οι αναγκαίες, για τις συνθήκες, προσαρμογές συνέχισης της εκπαιδευτικής διαδικασίας
Ε) Το υπουργείο να στηρίξει αποτελεσματικά την απόφαση λειτουργίας αυτού του κομματιού της εκπαίδευσης με την ενίσχυση των αναγκαίων μέτρων για όλους. Μέτρων ουσίας (διενέργεια μαζικών τεστ, ενίσχυση του προσωπικού καθαριότητας, υλικά προφύλαξης κ.α.) που θα αποσκοπούν και θα διασφαλίζουν την ασφάλεια όλων των εμπλεκόμενων χωρίς επικοινωνιακές ή ακόμα χειρότερα διχαστικές τακτικές.
Σε κρίσιμες συνθήκες δεν χωράνε οι μικρό… (με όποια συνέχεια πολιτικές, προσωπικές, συντεχνιακές κ.α.) σκοπιμότητες, χρειάζεται όλοι να προσπαθήσουμε, να συνεννοηθούμε και να συνεργαστούμε ώστε οι δομές και οι υπηρεσίες να παραμείνουν σε λειτουργία με σεβασμό στο κοινωνικό τους έργο και με την προϋπόθεση ότι αυτό είναι ασφαλές για όλους. Ο καθένας από την μεριά του να αναλάβει την ευθύνη που του αναλογεί.
Γράφει: ο Στάθης Καρπενησιώτης – Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής
