Για άλλη μια φορά μεταδόθηκε σε πανελλήνια εμβέλεια ένα μουσικό event με διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα και “έχασαν -οι ακούοντες- τα μυαλά τους”. Η χαρά για την εξασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης για όλους είναι ένα πράγμα, αλλά όταν σε ένα live event τόσο ξεχωριστό και τόσο μεγάλης επένδυσης -με εμφανίσεις καλλιτεχνών νέων και γνωστών, αλλά και χορογραφίες και σκηνικά- γίνεται πρώτο θέμα το πάθος και οι χορευτικές κινήσεις των διερμηνέων στη Νοηματική, τότε μιλάμε για ένα φαινόμενο.
της Νάνσυ Παναγουλοπούλου – Δημοσιογράφος
Φαινόμενο που ευχόμαστε να φέρει την καθολική προσβασιμότητα στον πολιτισμό με την παροχή υπηρεσιών σε όλα τα ανάπηρα άτομα. Εμείς ως Nevronas βάλαμε και συνεχίζουμε να βάζουμε το λιθαράκι μας στον αγώνα για την προσβασιμότητα, παρέχοντας Διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, Ζωντανό Υπερτιτλισμό και Ζωντανή Προβολή Υπερτίτλων, Ακουστική και Κειμενική Περιγραφή, Υποτιτλισμό στις δράσεις του Nevronas FESTival, του μεγαλύτερου Προσβάσιμου Φεστιβάλ Συμπεριληπτικών Παραστατικών Τεχνών της Ελλάδας, καθώς και σε συμπεριληπτικά events που διοργανώνουμε.
Την ώρα που γράφεται το παρόν άρθρο, σχεδόν μία μέρα μετά τον ελληνικό τελικό της Eurovision, οι διερμηνείς του event έχουν γίνει viral στην εφαρμογή του Tik-Tok και γράφει για αυτούς όλο το ελληνικό ίντερνετ. Η διερμηνεία στην ΕΝΓ -όπως ανακάλυψαν όσοι είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν για πρώτη φορά- χρειάζεται ταλέντο, αφοσίωση και μεράκι. Πολλοί στα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης μοιράζονται ενδιαφέρουσες πληροφορίες, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που δηλώνουν ότι θέλουν να μάθουν Νοηματική. Πάντως δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο.
Το προσωπικό μου ενδιαφέρον για το φαινόμενο αυτό ξεκίνησε πριν τη διερμηνεία της Σοφίας Ρομπόλη στην φετινή γιορτή που διοργάνωσε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ο Δήμος Αθηναίων.
Η τάση -τουλάχιστον όπως το βλέπω εγώ- ξεκίνησε πριν σχεδόν δύο χρόνια με το Αμερικάνικο Superbowl Halftime Show, με την διερμηνέα που απέδωσε την δεκάλεπτη εμφάνιση της Rihanna στην Αμερικάνικη Νοηματική Γλώσσα. Δείτε εδώ την Justina Miles, που απέδωσε στην Αμερικάνικη Νοηματική όλες τις μουσικές παραστάσεις του αθλητικού γεγονότος. Η νεαρή διερμηνέας αποτύπωσε πλήρως το πνεύμα, το ρυθμό και τους στίχους των τραγουδιών στην Αμερικάνικη Νοηματική, ενώ κοινωνικά δίκτυα όπως το Tik-Tok γέμισαν με ακούοντες και μη, που προσπαθούν να μιμηθούν το performance της, που το δίχως άλλο έκλεψε τις εντυπώσεις.
Η διερμηνεία στη Νοηματική αποτελεί θεσμό πλέον στις συναυλίες στην Αμερική, όπου η απόφαση “Americans with Disabilities Act” που πέρασε το 1990, υποχρεώνει τις παραγωγές να παρέχουν υπηρεσίες διερμηνείας στη Νοηματική Γλώσσα, προκειμένου να εξυπηρετούνται κωφά και βαρήκοα άτομα.
Γιατί να ερμηνεύονται οι συναυλίες στη Νοηματική;
Οι περισσότεροι ακούοντες ίσως αναρωτιούνται το παραπάνω, «αφού οι κωφοί δεν μπορούν να ακούσουν έτσι και αλλιώς». Αρχικά, ίσως ήρθε η ώρα να λυθεί μια παρεξήγηση: Αρκετοί κωφοί μπορούν να ακούσουν έστω και λίγο.
Αυτό σημαίνει ότι οι αρκτοί κωφοί (μεταξύ των οποίων και οι βαρήκοοι, μέλη της κοινότητας των κωφών) διατηρούν κάποιο ποσοστό ακοής που τους επιτρέπει να αντιληφθούν, από τον χαμηλό ήχο του μπάσου -σχεδόν μόνο από τις δονήσεις- (χαμηλό ποσοστό ακοής) έως και τις πιο υψηλές συχνότητες, όπως τους ήχους από ηλεκτρική κιθάρα ή τις φωνές των τραγουδιστών (υψηλό ποσοστό ακοής). Φυσικά όμως, εξακολουθεί να υπάρχει και ένα ποσοστό ατόμων με ολική απώλεια ακοής, οι κωφοί.
Πέρα από το κομμάτι της ακοής, οι συναυλίες είναι εκδηλώσεις που δίνουν ιδιαίτερη, αν όχι ισάξια έμφαση στην οπτική εμφάνιση. Οι χορογραφίες, τα σκηνικά, το στήσιμο της ορχήστρας, τα ρούχα και η γενική εμφάνιση του εκάστοτε καλλιτέχνη, αν μη τι άλλο, μαρτυρούν πως η συναυλία δεν αφορά μόνο τον ήχο.
Η σκηνή σε συναυλία της Taylor Swift to 2018. | Πηγή: https://ew.com/music/2018/05/09/taylor-swift-reputation-tour-review/
Επίσης δεν είναι λίγες οι συναυλίες που έχουν εισάγει στοιχεία όσφρησης, αφής ή και γεύσης, αφού συχνά σε συναυλίες υπάρχει και φαγητό ή ποτό, φέρνοντας στο νου τα παραδοσιακά τοπικά πανηγύρια και γενικά τις υπαίθριες συναυλίες, όπως και τα περισσότερα events live μουσικής ειδικά στη χώρα μας. Οπότε, κάθε συναυλία αποτελεί οργανικά ένα πολυαισθητηριακό γεγονός, με τους ήχους να αποτελούν μόνο ένα κομμάτι του παζλ. Όπως άλλωστε, οι περισσότερες παραγωγές συναυλιών λατρεύουν να διαφημίζουν -και όχι αδίκως- οι συναυλίες είναι εμπειρίες. Στη συναυλία, εκτός από τους ήχους που θα ακούσεις και τους στίχους που θα τραγουδήσεις, θέλοντας και μη θα μπεις στο ρυθμό. Θα χορέψεις, θα γελάσεις, θα πιείς, θα φας και θα γνωρίσεις κόσμο. Η συναυλία είναι μια εκδήλωση και όχι μια εξάσκηση της ακοής μας.
Με τη σειρά της, η Δρ. Εμμανουέλα Πατηνιωτάκη, πάροχος υπηρεσιών προσβασιμότητας και ιδρύτρια της Atlas E.P., αναφέρει: «Η απόδοση των συναυλιών στην ΕΝΓ είναι πολύ σημαντική καθώς δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους που επικοινωνούν μέσω της Νοηματικής να έχουν ανεμπόδιστη πρόσβαση σε ψυχαγωγικό περιεχόμενο μαζί με όλους τους άλλους ανθρώπους, δηλαδή τους κάνει να μην εξαιρούνται από αυτές και θα έπρεπε να αποτελεί μόνιμη συνθήκη καθώς η ΕΝΓ είναι επίσημη γλώσσα του κράτους».
Η νοηματική απόδοση τραγουδιών ως τέχνη
Κατά τη γνώμη μου, η νοηματική διερμηνεία της μουσικής είναι μια παραγνωρισμένη μορφή τέχνης. Δεν αφορά μόνο την μετάφραση των στίχων στη νοηματική γλώσσα. Εκτός από τα λόγια, με τη νοηματική αποδίδονται η μουσική, τα νοήματα και τα συναισθήματα πίσω από το τραγούδι, ακόμη και οι ομοιοκαταληξίες, το παιχνίδι με τις λέξεις (wordplay) και η ποιότητα της φωνής του τραγουδιστή. Η πρόσβαση σε κάποια τραγούδια με μεγάλο νόημα, όπως οι εθνικοί ύμνοι, από τον κωφό πληθυσμό αναγνωρίζεται σε πολλές χώρες ως δικαιωματική και ορόσημο στη μάχη για συμπεριληπτικότητα. Ο Ελληνικός Εθνικός Ύμνος αποδόθηκε στην Ελληνική Νοηματική, στο πλαίσιο των εορτασμών το 2021 για τα «200 χρόνια Επανάσταση».
Επομένως γιατί αυτή η πρόσβαση να μην είναι πιο καθημερινή, σε πιο διαδεδομένα τραγούδια;
Λόγω της περιπλοκότητας της νοηματικής απόδοσης τραγουδιών λοιπόν, μόνο πολύ ιδιαίτεροι διερμηνείς της νοηματικής μπορούν να το αναλάβουν. Κάπου εδώ επανερχόμαστε στην ταλαντούχα Justina Miles, η οποία δεν ασχολήθηκε για πρώτη φορά με το νοηματικό «τραγούδι» σε αυτή την εντυπωσιακή της εμφάνιση στο Super Bowl Halftime Show.
Είναι η νεότερη μεταξύ πολλών άλλων διερμηνέων της νοηματικής που έχουν επιλέξει να αφοσιωθούν στη διερμηνεία της μουσικής. Η Amber Galloway-Gallego είναι μια από τις σπουδαιότερες και τις πιο γνωστές φιγούρες στον χώρο αυτό, έχοντας δουλέψει μαζί με τους Red Hot Chili Peppers, τη Lady Gaga και τον Snoop Dogg για να αναφέρουμε μόνο μερικούς. Η Amber μαζί με άλλους συνεργάτες της, δουλεύουν στενά με τους τραγουδιστές και τους σκηνοθέτης προκειμένου να βγει ένα άρτιο αποτέλεσμα, τόσο από άποψη Νοηματικής όσο και αντιπροσώπευσης του τραγουδιού και του καλλιτέχνη συνολικά.
Για την Holly Maniatty κάθε διερμηνεία της αποτελεί μια ”παράσταση”, καθώς η άποψή της ότι η επικοινωνία δεν είναι μόνο λέξεις, αλλά σχετίζεται άμεσα με την κίνηση του σώματός σου, αποτυπώνεται με χαρακτηριστικό τρόπο, γεμάτο πάθος και ενέργεια, στη σκηνή.
Οι συναυλίες με διερμηνεία στην Νοηματική στη χώρα μας
Στην Ελλάδα έχουν γίνει επίσης αξιόλογες προσπάθειες για απόδοση της μουσικής στη Νοηματική. Το 2011 μάλιστα έγινε και η πρώτη συναυλία για ακούοντες και κωφούς από τον Κωνσταντίνο Βήτα με απόδοση στην Ελληνική Νοηματική από τη Σοφία Ρομπόλη. Η συναυλία με τίτλο “See the Music” έδωσε για πρώτη φορά την ευκαιρία στην κοινότητα των κωφών να έχουν πλήρη πρόσβαση σε ένα μουσικό δρώμενο ταυτόχρονα με τους ακούοντες.
«Η ταυτόχρονη απόδοση συναυλιών στην ΕΝΓ είναι κάτι που βλέπουμε πλέον πιο συχνά και αυτό είναι πολύ θετικό», σχολιάζει η κυρία Πατηνιωτάκη. Από νομικής άποψης στη χώρα μας, προσθέτει ότι «οι αντίστοιχοι φορείς στην Ελλάδα έχουν κάθε δικαίωμα να διεκδικήσουν αυτού του είδους την πρόσβαση». Και την διεκδικούν ολοένα και περισσότερο, με την ίδια την κυρία Πατηνιωτάκη να έχει συνεργαστεί με πάνω από 50 μουσικά σχήματα, για την απόδοση της δουλειάς τους στη Νοηματική.
Στο Nevronas FESTival είμαστε υπερήφανοι για την ισότιμη πρόσβαση που παρέχουμε και στις συναυλίες (με ταυτόχρονη διερμηνεία στην ΕΝΓ, Ζωντανό Υπερτιτλισμό και Ζωντανή Προβολή Υπερτίτλων) που έχουμε διοργανώσει τα 3 τελευταία χρόνια στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, όπου συμπεριληπτικά μουσικά σχήματα συνεργάζονται στην σκήνή με γνωστούς/ες καλλιτέχνες: Bandokafenio, EyeHarp (Αλεξάνδρα Κερλίδου, Κωνσταντίνος Αμανατίδης, Ζαχαρίας Βαμβακούσης), Μάριος Σαρελλάς, Mix and Match, C-Through, Music Heals, Μαρίζα Ρίζου, Μάνος Πυροβολάκης, Στάθης Δρογώσης, 1550, Μάκης Τσιγάντες, Νικόλας Τσιγάντες, Κάλλια Γκρίνια, Ηλίας Βαμβακούσης, Φωτεινή Βελεσιώτου, Στέλιος Τσουκιάς, Alcatrash, Γιάννης Νικολάου, Έλλη Πασπαλά, Ντόρα Μπακοπούλου, Πάνος Μουζουράκης, Μάρθα Φριντζήλα.
Γράφει: η Νάνσυ Παναγουλοπούλου – Δημοσιογράφος
Επιμέλεια: Πόπη Μάλεση – B.A, M.A Psychology | Νίκος Παγίδας – Εργοθεραπευτής
