Το "Γλωσσάρι της Αναπηρίας"

Ο ορισμός, ο διαχωρισμός βασικών εννοιών και η αξιοποίηση στατιστικών στοιχείων για την αναπηρία απαιτούνται τόσο για την καταγραφή της σημερινής κατάστασης όσο και για το σχεδιασμό νέων πολιτικών για την αναπηρία.

Ο σκοπός της οριοθέτησης είναι κρίσιμος διότι θεωρητικές προσεγγίσεις και διαφορετικοί ορισμοί οδηγούν σε διαφορετικά συμπεράσματα τόσο για την πολιτική όσο και για την καθημερινή ζωή των ατόμων με αναπηρία.

Κατηγορίες αναπηρίας

…οι αναπηρίες χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες:

Κινητική Αναπηρία (π.χ. εγκεφαλική παράλυση, τετραπληγία, παραπληγία κ.λπ.)
Αισθητηριακή Αναπηρία (Κώφωση, τύφλωση κ.λπ.)
Ψυχική Αναπηρία (π.χ. μανιοκατάθλιψη, σχιζοφρένεια κ.λπ.)
Νοητική Αναπηρία (π.χ. αυτισμός, σύνδρομο Down, νοητική αναπηρία κ.λπ.)
Άλλες αναπηρίες (π.χ. βαριές και πολλαπλές αναπηρίες κ.λπ.)

Στοιχεία και αριθμοί για την αναπηρία

Σε έρευνες και δημοσιεύματα αναφέρεται ότι:

το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σύγκριση με το ποσοστό του γενικού πληθυσμού ανέρχεται στο 12%, με διαφορές μεταξύ των κρατών – μελών από 9,3% στην Ελλάδα μέχρι 15,3 στην Ισπανία (Eurostat 1995 Statistics in Focus 1995/10 Disabled Persons Statistical Data).
ενώ ένα άτομο παραγωγικής ηλικίας (16 – 64 ετών) που ανήκει στο γενικό πληθυσμό έχει πιθανότητα 66% να βρει δουλειά ή να δημιουργήσει δική του επιχείρηση, για ένα άτομο με μια ελαφριά αναπηρία η πιθανότητα αυτή μειώνεται στο 47% και για ένα άτομο με βαριά αναπηρία στο 25% (δημοσιεύματα της Eurostat).
από το σύνολο του εργατικού δυναμικού με αναπηρία μόνο το 30,5% απασχολείται. Τα υπόλοιπα άτομα με αναπηρία είτε είναι άνεργα (20,8%) είτε άεργα (42%). Επιπλέον, σε αυτήν τη μελέτη αναφέρεται ότι το 57% των ατόμων με αναπηρία που εργάζονται κατατάσσονται στο χαμηλόμισθο προσωπικό, ενώ το 42% των ατόμων με αναπηρία εξαρτάται από τα επιδόματα αναπηρίας (Μελέτη «Αναπηρία και Κοινωνικός Αποκλεισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση: ώρα για αλλαγή, εργαλεία για την αλλαγή»).

Τι είναι αναπηρία; Τι θα απαντούσες;

Τι είναι αναπηρία; Τι θα απαντούσες;

σε δείγμα 77.451 άτομα, τα οποία ήταν μέλη των 30.057 νοικοκυριών της έρευνας διαπιστώθηκε ότι (Έρευνα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για τα άτομα με προβλήματα υγείας ή αναπηρία στο πλαίσιο της συνεχούς έρευνας εργατικού δυναμικού – Β΄ Τρίμηνο του έτους 2002):
το 18,2 % του πληθυσμού της χώρας αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα υγείας ή κάποια αναπηρία και περισσότερα από τα μισά άτομα βρίσκονται σε ηλικίες άνω των 65 ετών.
το 8,9% των ατόμων με αναπηρίες και προβλήματα υγείας παραμένει άνεργο, ποσοστό χαμηλότερο από αυτό του γενικού πληθυσμού (9,6%).
το 84% των ατόμων με αναπηρία και προβλήματα υγείας είναι οικονομικά ανενεργά, ποσοστό κατά πολύ υψηλότερο από αυτό του γενικού πληθυσμού της χώρας (58%).

“Γλωσσάρι της αναπηρίας”

…δε λέμε…

People with special needs – handicapped = άτομα με ειδικές ανάγκες – ανίκανος, ανήμπορος
A spastic = σπαστικό άτομο
Wheelchair bound = καθηλωμένος/η σε αναπηρική καρέκλα
Person with a mental handicap, mentally retarded = άτομο με νοητική καθυστέρηση, διανοητικά καθυστερημένος/η
Deaf and dump /troubles with hearing = κωφάλαλος / προβλήματα ακοής
Handicapped psychiatrically = ψυχιατρικά ανάπηρος/ασθενής
Handicapped visually = οπτικά ανάπηρος

…αλλά λέμε…

People with disabilities / person with disability = άτομα με αναπηρία / άτομο με αναπηρία
Peoplewithcerebralpalsy = άτομα με εγκεφαλική παράλυση
Wheelchair user= χρήστης αναπηρικού αμαξιδίου
People with learning difficulties = άτομα με μαθησιακές δυσκολίες
Person/s with mental disability = άτομο/α με νοητική αναπηρία
Deaf and hard of hearing persons = κωφά και βαρήκοα άτομα
People with mental health problems, a person with a psycho-social disability = άτομα με ψυχική αναπηρία
A blind person or a person with a visual impairment = τυφλός ή άτομο με προβλήματα όρασης
People with sever disabilities and/or and complex dependency needs = άτομα με βαριές αναπηρίες και πολλαπλές ανάγκες εξάρτησης

“Αγγλο-ελληνικό Λεξικό της Αναπηρίας”

Οι παρακάτω όροι μεταφράζονται ως εξής:

Access = πρόσβαση. Με τον όρο αυτό νοείται το δικαίωμα στη συμμετοχή όλων των πολιτών – συμπεριλαμβανομένης και της ισότιμης συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία – σε όλους τους τομείς των κοινωνικών δραστηριοτήτων (π.χ. στην παραγωγική διαδικασία στο σύνολό της, στην εκπαίδευση, στις πολιτιστικές δραστηριότητες, στον αθλητισμό κ.λπ.) και ως εκ τούτου στη χρήση των υποδομών, υπηρεσιών, διαδικασιών και αγαθών που σχετίζονται με αυτούς.
Accessibility = προσβασιμότητα. Με τον όρο αυτό νοείται εκείνο το χαρακτηριστικό του περιβάλλοντος (φυσικού, δομημένου ή ηλεκτρονικού), μιας υπηρεσίας ή ενός αγαθού που διασφαλίζει την αυτόνομη, ασφαλή και άνετη προσέγγιση και χρήση αυτών από όλους τους χρήστες χωρίς διακρίσεις φύλου, ηλικίας, αναπηρίας και λοιπών χαρακτηριστικών (σωματική διάπλαση, δύναμη, αντίληψη κλπ).
Assistive Technology = υποστηρικτική τεχνολογία. Οποιοδήποτε επιμέρους στοιχείο, τμήμα εξοπλισμού, προϊόν, σύστημα ή λογισμικό, ανεξάρτητα από το αν έχει αγοραστεί έτοιμο προς χρήση, τροποποιημένο ή προσαρμοσμένο, το οποίο χρησιμοποιείται για την επαύξηση, τη διατήρηση ή τη βελτίωση των λειτουργικών δυνατοτήτων των ατόμων με αναπηρία.
Biopsychosocial Model = βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας. Σ’ αυτό το μοντέλο η αναπηρία μπορεί να κατανοηθεί μόνο μέσω της αλληλεπίδρασης βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Δεν αποτελεί μόνο μια ιατρική ή βιολογική «δυσλειτουργία» του οργανισμού, αλλά έχει και σημαντικές κοινωνικές προεκτάσεις, εφόσον επηρεάζει τη συμμετοχή του ατόμου στις καθημερινές δραστηριότητες και εν γένει στην κοινωνική του ζωή. Για αυτό το λόγο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημιούργησε τη Διεθνή Ταξινόμηση για τη Λειτουργικότητα και την Υγεία (International Classification of Fucntionig, Disability and Health – ICF). Η Διεθνής Ταξινόμηση για τη Λειτουργικότητα και την Υγεία εγκρίθηκε το έτος 2001 στη 54η Γενική Συνέλευση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Πρόκειται για ένα σύστημα που λαμβάνει υπόψη του αφενός τα προβλήματα που προκαλεί η αναπηρία στη λειτουργικότητα του ατόμου στο πραγματικό περιβάλλον που ζει και κινείται καθημερινά, αφετέρου τους παράγοντες του περιβάλλοντος (π.χ. κτιριακές υποδομές, βοηθήματα, υποστηρικτική τεχνολογία, στάσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος απέναντι στην αναπηρία, συμπεριφορές κ.λπ.), οι οποίοι επηρεάζουν με θετική ή αρνητικό τρόπο τη συμμετοχή του στις καθημερινές δραστηριότητες, μεταξύ των οποίων είναι και η εργασία.
Civil Dialogue = Δημόσιος διάλογος (διαβούλευση) με την Κοινωνία των Πολιτών.
Civil Society = Κοινωνία των Πολιτών. Αυτή αποτελείται από τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και τους Κοινωνικούς Εταίρους.
Customized Employment = προσαρμοσμένη απασχόληση. Πρόκειται για τη πιο σύγχρονη μέθοδο εργασιακής ένταξης των ατόμων με αναπηρία, η οποία αποτελεί τη φυσική εξέλιξη της «υποστηριζόμενης απασχόλησης». Στόχος της είναι η ατομική τοποθέτηση ατόμων με αναπηρία στην ελεύθερη αγορά.
Disability = αναπηρία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «…είναι ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο φαινόμενο, που οφείλεται στην αλληλεπίδραση των προσωπικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου και των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο το άτομο αυτό ζει.»
Disability Comprehensive Legislation = ευρεία νομοθεσία για την αναπηρία, ήτοι νομοθεσία που να προστατεύει τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.
Disability Intergroup of European Parliament = Διακομματική Ομάδα για την Αναπηρία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Πρόκειται για μια άτυπη ομάδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που δημιουργήθηκε το 1980. Σ’ αυτήν συμμετέχουν οι ευρωβουλευτές όλων των εθνοτήτων και των κύριων πολιτικών ομάδων που σχετίζονται με κάποιο τρόπο με τα ζητήματα αναπηρίας.
Disability Mainstreaming = Ένταξη της διάστασης της αναπηρίας στις πολιτικές που σχεδιάζει και εφαρμόζει η ελληνική Πολιτεία.
Discrimination = διάκριση που οφείλεται σε κάποια αιτία. Αιτία διάκρισης μπορεί να αποτελεί η αναπηρία. Με τον όρο αυτό νοείται η διαφορετική αντιμετώπιση ανθρώπων που βρίσκονται σε παρόμοια θέση και η όμοια αντιμετώπιση ανθρώπων που βρίσκονται σε διαφορετική θέση. Η διάκριση μπορεί να είναι άμεση (“direct”) ή έμμεση (“indirect”).
eAccessibility / Electronic Accessibility = ηλεκτρονική προσβασιμότητα
European Commission High Level Groupon Disability – HLG = Ομάδα Υψηλού Επιπέδου για την Αναπηρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σ’ αυτήν συμμετέχουν οι εκπρόσωποι των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ένας ανά κράτος – μέλος).
European Day of Disabled People – EDDP = Ευρωπαϊκή Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία. Ως τέτοια θεωρείται η 3^η Δεκέμβρη κάθε έτους.
European Disability Strategy 2010 – 2020 = Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αναπηρία 2010 – 2022. Εργαλείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Employment Quota System = σύστημα ποσόστωσης στην απασχόληση. Πρόκειται για θεσμικό μέτρο μέσω του οποίου πραγματοποιούνται, σε συγκεκριμένο ποσοστό που το μέτρο ορίζει, υποχρεωτικές τοποθετήσεις ατόμων με αναπηρία σε θέσεις εργασίας του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα, καθώς και σε προστατευμένες θέσεις του ιδιωτικού τομέα (βλέπε Ν.2643/1998).
Forms of Live Assistance and Intermediaries = μορφές ζωντανής βοήθειας και ενδιαμέσων. Είναι οι οδηγοί/συνοδοί, οι αναγνώστες, οι επαγγελματίες διερμηνείς της νοηματικής γλώσσας και εν γένει όλα τα άτομα που διευκολύνουν την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στις υπηρεσίες, στα κτίρια, στις εγκαταστάσεις που είναι ανοιχτές στο κοινό (Άρθρο 9 «Προσβασιμότητα» της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του Ο.Η.Ε.).
Informationand Communication Technologies – ICT = Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών-ΤΠΕ. Είναι ένας γενικός όρος που περιλαμβάνει οποιαδήποτε συσκευή ή εφαρμογή όπως ραδιόφωνο, τηλεόραση, κινητά τηλέφωνα, υπολογιστή (υλικό και λογισμικό), δορυφορικά συστήματα κ.λπ., καθώς και τις διάφορες υπηρεσίες και εφαρμογές που συνδέονται με αυτά, όπως η τηλεδιάσκεψη και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση.
Medical Model = το ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας. Στο ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας, η αναπηρία ορίζεται ως η σωματική, νοητική, αισθητηριακή ή ψυχολογική «απόκλιση» από αυτό που θεωρείται «φυσιολογικό». Πρόκειται για «δυσλειτουργία» που οφείλεται σε ασθένεια, ατύχημα ή άλλους ιατρικούς λόγους. Η προσέγγιση αυτή τοποθετεί τα προβλήματα που συνοδεύουν την αναπηρία στο ίδιο το άτομο, εφόσον υποστηρίζει ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην καθημερινή τους ζωή είναι φυσικό επακόλουθο των δικών τους λειτουργικών περιορισμών, αγνοώντας παντελώς την αλληλεπίδραση που υπάρχει ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον.
Positive measures = θετικά μέτρα δράσης. Νοούνται τα θεσμικά (π.χ. σύστημα ποσόστωσης), διοικητικά και άλλα μέτρα που εφαρμόζονται σε συγκεκριμένους τομείς, τα οποία έχουν στόχο να διευκολύνουν την πρόσβαση συγκεκριμένων ομάδων του πληθυσμού σε κατοχυρωμένα δικαιώματα, στον ίδιο βαθμό κατοχύρωσης που είναι για όλους τους υπόλοιπους πολίτες.
Reasonable Accommodations = εύλογες προσαρμογές. Πρόκειται για «…τις απαραίτητες και κατάλληλες τροποποιήσεις και ρυθμίσεις, οι οποίες δεν επιβάλλουν ένα δυσανάλογο ή αδικαιολόγητο βάρος, όπου απαιτείται σε μια συγκεκριμένη περίπτωση, προκειμένου να διασφαλιστούν, για τα άτομα με αναπηρίες, η απόλαυση ή η άσκηση, σε ίση βάση με τους άλλους, όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών». (Άρθρο 2 «Ορισμοί» της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του Ο.Η.Ε.).
Sheltered Employment = προστατευμένη απασχόληση. Πρόκειται για μέθοδο εργασιακής ένταξης των ατόμων με αναπηρία, μέσω της οποίας άτομα με αναπηρία, όπως για π.χ. άτομα με νοητική αναπηρία, με σύνδρομο Down, με αυτισμό κ.λ.π., τοποθετούνται σε ένα εργασιακό περιβάλλον – μαζί με άλλα άτομα με αναπηρία – το οποίο προστατεύεται από τις συνθήκες που επικρατούν στην ελεύθερη αγορά, όπως είναι ο ανταγωνισμός, οι απαιτήσεις σε συγκεκριμένα τυπικά και άτυπα προσόντα, η επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, τα εντατικά ωράρια εργασίας κ.λ.π.
Social Construction of Disability = η κοινωνική κατασκευή της αναπηρίας. Η θεώρηση της αναπηρίας ως προϊόν της κοινωνίας δεν σημαίνει ότι δεν υφίσταται ως πραγματική κατάσταση. Σημαίνει απλά πως η στάση της κοινωνίας απέναντι στην αναπηρία και τα άτομα με αναπηρία δεν είναι πάντοτε η ίδια.
Social Dialogue = Κοινωνικός διάλογος (διαβούλευση) με τους κοινωνικούς εταίρους.
Social Exclusion = Κοινωνικός αποκλεισμός. Πρόκειται για ένα πολυδιάστατο και δυναμικό φαινόμενο που απορρέει από την περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνικά και δημόσια αγαθά (π.χ. εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, κοινωνική ασφάλιση κ.ά.), η έλλειψη των οποίων οδηγεί συνήθως στην οικονομική ανέχεια και περιθωριοποίηση.
Social Model = το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας. Στο κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας η αναπηρία δεν αντιμετωπίζεται ως ένα ιατρικό πρόβλημα, αλλά ως πρόβλημα που δημιουργεί η ίδια η κοινωνία. Η προσέγγιση αυτή υποστηρίζει ότι τα προβλήματα που συνοδεύουν την αναπηρία είναι συνέπεια της αδυναμίας της κοινωνίας να λάβει υπόψη της τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία και όχι των λειτουργικών περιορισμών που αυτή δημιουργεί, δίνοντας παράλληλα έμφαση στη «διαφορά», στις «εύλογες προσαρμογές», στον «καθολικό σχεδιασμό» («Design for All»), «στα δικαιώματα».
Supported Employment = υποστηριζόμενη απασχόληση. Πρόκειται για μέθοδο εργασιακής ένταξης των ατόμων με αναπηρία, μέσω της οποίας ένα άτομο με αναπηρία που αδυνατεί από μόνο του, λόγω της αναπηρίας του, να διαχειριστεί τους μηχανισμούς της ελεύθερης αγοράς και να αποκτήσει, αλλά και να διατηρήσει, μια θέση εργασίας που να ταιριάζει στις δυνατότητές του, με την υποστήριξη και τη συστηματική καθοδήγηση ενός Συμβούλου Εργασίας εκπαιδεύεται στα καθήκοντα μιας συγκεκριμένης θέσης εργασίας στην ελεύθερη αγορά και κατόπιν τοποθετείται σ’ αυτήν.
Teleworking = τηλεργασία.
United Nations Conventionon the Rights of Persons with Disabilities – UNCRPD = Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του Ο.Η.Ε.
Universal Design / Universal Access / Design for all = καθολικός σχεδιασμός / καθολική πρόσβαση / σχεδιασμός για όλους. «Σημαίνει το σχεδιασμό προϊόντων, περιβαλλόντων, προγραμμάτων και υπηρεσιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους τους ανθρώπους, στη μεγαλύτερη δυνατή έκταση, χωρίς ανάγκη προσαρμογής ή εξειδικευμένου σχεδιασμού. Ο όρος «καθολικός σχεδιασμός» δεν …..αποκλείει τις υποβοηθητικές συσκευές για συγκεκριμένες ομάδες ατόμων με αναπηρίες, όπου αυτό απαιτείται.» (Άρθρο 2 «Ορισμοί» της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του Ο.Η.Ε.).
Web accessibility = προσβασιμότητα στον Ιστό. Με τον όρο αυτό νοείται η δυνατότητα χρήσης του Ιστού από άτομα με αναπηρία. Πιο συγκεκριμένα, προσβασιμότητα στον Ιστό σημαίνει ότι τα άτομα με αναπηρία μπορούν να αντιλαμβάνονται, να κατανοούν, να περιηγούνται και να αλληλεπιδρούν με τον Ιστό, καθώς και ότι μπορούν να συνεισφέρουν στον Ιστό.