Ο Γιος του Σαούλ: Το πραγματικό πρόσωπο του φασισμού

Ξεκίνησα από πολύ μικρός να βλέπω σινεμά και από τότε έχουν περάσει δεκαετίες. Είναι πάρα πολύ λίγες οι ταινίες στη ζωή μου που μπορώ να πω ότι με ταρακούνησαν τόσο όσο «Ο Γιος του Σαούλ». Με επηρέασε με ένα πρωτόγνωρο για μένα τρόπο σωματικά και ψυχολογικά και μάλιστα για αρκετή ώρα μετά το τέλος της.

του Βαγγέλη Καρατζά – Πατέρας παιδιού στο Φάσμα του Αυτισμού

Την ταινία τη βλέπουμε μέσα από την οπτική του Σαούλ, ενός Ούγγροεβραίου Ζοντερκομάντο (γερμανικά: Sonderkommando) στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Ζοντερκομμαντο είναι ο όρος των Ναζιστών για τους κρατούμενους που χρησιμοποιούσαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για εργασία στους θαλάμους αερίων και στα κρεματόρια.

Ο Σαούλ μία μέρα εκτελεί τα συνήθη του καθήκοντα δηλαδή να μαζέψει τα ρούχα και τα προσωπικά αντικείμενα των νεκρών, να μαζέψει τα γυμνά σώματα τους που οι Γερμανοί αποκαλούν «κομμάτια» και να πλύνει το θάλαμο αερίων για να ετοιμαστεί για την επόμενη ομάδα μελλοθάνατων.

Μέσα σε αυτό το θάλαμο στο πρόσωπο ενός ημιθανούς αγοριού αναγνωρίζει τον γιο του. Το αγόρι σκοτώνεται διεκπεραιωτικά μπροστά στα μάτια του και πρέπει ως «κομμάτι» να πεταχτεί με τα υπόλοιπα πτώματα στο κρεματόριο για αποτέφρωση.

Εκεί αρχίζει ο αγώνας του Σαούλ να προσπαθήσει να περισώσει το σώμα του αγοριού από την αποτέφρωση και να του δώσει μία σωστή εβραϊκή κηδεία.

Η ταινία είναι μοναδική…

Πήρε 66 βραβεία μεταξύ των οποίων και το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας.

Ο σκηνοθέτης Λάζλο Νέμες στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο σε ταινία μεγάλου μήκους επέλεξε δύο ασυνήθιστες τεχνικές. Η πρώτη είναι να γυρίσει την ταινία σε τετράγωνη αναλογία οθόνης και όχι με την αναλογία που χρησιμοποιείται στις σύγχρονες τηλεοράσεις ή στον κινηματογράφο.

Ή δεύτερη όμως είναι αυτή που κάνει την ταινία μοναδική.

Παρακολουθούμε την ταινία μόνο από την οπτική γωνία του Σαούλ. Η κάμερα τον ακολουθεί από πίσω σαν να είμαστε εμείς που είμαστε συνέχεια πίσω από τον ώμο του, οπότε βλέπουμε μόνο ότι έχει στο οπτικό του πεδίο και τίποτα περισσότερο.

Ακόμα και όταν τον βλέπουμε ανφάς, το φόντο είναι θολό πίσω.
Η κάμερα εστιάζει στις πράξεις και στο πρόσωπό του με έναν τρόπο που καταλαβαίνεις και υποψιάζεσαι τι γίνεται αλλά δεν είναι ποτέ καθαρό.
Αυτό σε συνδυασμό με το στενό κάδρο σου δίνει την εντύπωση ότι ζεις αυτό που ζει ο Σαούλ, ότι ζεις οτι ζει ένας ζοντερκομάντο.

Στο Άουσβιτς οι κρατούμενοι ήταν από διάφορες χώρες της Ευρώπης οπότε καθόλη τη διάρκεια του φίλμ ακούγονται 8 διαφορετικές γλώσσες (και ελληνικά βεβαίως) ενισχύοντας έτσι το στοιχείο της σύγχυσης που είναι διάχυτο σε όλη την ταινία.

Η κόλαση φτιαγμένη από ανθρώπινα χέρια…

Το φιλμ επιτίθεται στις αισθήσεις μας δημιουργώντας μία συνεχή ένταση και αποπνικτική αίσθηση δυσφορίας. Η μηχανή του θανάτου δουλεύει τόσο εντατικά, που δεν αφήνει τους ανθρώπους να νιώσουν, δεν τους αφήνει να σκεφτούν, στερώντας τους οποιονδήποτε κομμάτι της προσωπικότητάς τους.

Έχουν αριθμό αντί για όνομα, δεν έχουν το δικαίωμα παρά μόνο να ψιθυρίζουν, ενω οι φρουροί τους γαβγίζουν συνέχεια διαταγές, αντιμετωπίζοντάς τους σαν ζώα. Οι ανθρώπινες κραυγές και τα χτυπήματα μέσα από τους τοίχους του θάλαμου αερίων, είναι πραγματικά ο ήχος της κόλασης όπως ίσως δεν μπόρεσαν να φανταστούν ποτέ ο Ντάντε και ο Ιερώνυμος Μπος.

Το πραγματικό πρόσωπο του φασισμού…

Οι στολές των Ες Ες (SS) κατασκευασμένες από τον Χιούγκο Μπος, οι στυλιζαρισμένες συγκεντρώσεις και παρελάσεις των ναζί όπως αποτυπώθηκαν από την Λένι Ρίφενσταλ στο «Θρίαμβο της Θέλησης» και ή επιστημονικά σχεδιασμένη προπαγάνδα τους δεν αρκούν για να κρύψουν το πραγματικό πρόσωπο του ναζισμού.

Είναι τα σκοτεινά και βρώμικα στρατόπεδα όπου εκατομμύρια γυναίκες, άντρες και παιδιά θανατώθηκαν με τον πιο απάνθρωπο τρόπο. Η συστηματοποίηση του σαδισμού, η εκβιομηχάνιση της βαρβαρότητας και η ιδεολογικοποίηση του τυφλού μίσους έκαναν τον ναζισμό την ενσάρκωση του απόλυτου κακού στη γη.

Η σκηνή όπου εκατοντάδες άνθρωποι ξεγυμνώνονται και περπατάνε με κλάματα και φωνές μέσα στη νύχτα, περιμένοντας τη σειρά τους να εκτελεστούν με μία σφαίρα και να πεταχτούν στις φλόγες γιατί δεν χωρούν άλλους τα κρεματόρια, δύσκολα θα μπορούσε να τη συλλάβει ανθρώπινη φαντασία και όμως ήταν πραγματικότητα.

Μια πραγματικότητα που θα είναι το άγος της ανθρωπότητας για πάντα.

Ένα κακό που έχει τόσο βαθιές ρίζες που απλώνονται μέχρι σήμερα σε σχολεία, γειτονιές και social media.
Οι τεχνικές χειραγώγησης, προπαγάνδας, κοινωνικού αυτοματισμού και καταστολής των νάζι χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα από συστήματα εξουσίας που κρύβονται πίσω από δημοκρατικά, φιλελεύθερα ή ακόμα και προοδευτικά προσωπεία.

Ο πρωταγωνιστής…

Ο ποιητής και ηθοποιός Geza Rohting που υποδύεται τον Σαουλ αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο την απανθρωποποίηση στην οποία υπόκειται ο Σαούλ και οι συγκρατούμενοί του.

Ίσως σας ξενίσει η φαινομενική απάθεια του ακόμα και στη σκηνή που σκοτώνουν μπροστά του το παιδί.
Συνήθως ο θάνατος φαίνεται αδιανόητο ενδεχόμενο στο μυαλό μας γι’ αυτούς που αγαπάμε ή γνωρίζουμε. Ο Σαούλ όμως δουλεύει για τον θάνατο, τον γεύεται, ζει μέσα στο θάνατο από το πρώτο φως της ημέρας μέχρι να πέσει το σκοτάδι.

Δεν υπάρχει περιθώριο και χρόνος για συναίσθημα.

Άλλωστε ο θρήνος και ο θάνατος δεν είναι πράγματα που συμβαίνουν πάντα ταυτόχρονα.
Οταν βιώνεις την οριστική πραγματικότητα της απώλειας ενός δικού σου ανθρώπου, η σιωπή και το μούδιασμα είναι το μόνο που μπορείς να αντέξεις, το μόνο που μπορείς να επεξεργαστείς εκείνη τη στιγμή.

Πράξη αντίστασης…

Οι πυρετώδεις προσπάθειες του Σαούλ να θάψει το αγόρι είναι πράξη αντίστασης.

Αφού δεν μπόρεσε να προστατεύσει το παιδί στη ζωή θέλει να το προστατέψει στο θάνατο. Να του δώσει την αξιοπρέπεια που δεν έχουν οι εκτελεστές του. Παλεύει να κρατήσει ένα κομμάτι ανθρωπιάς μέσα του, αυτό που δεν μπόρεσαν να του αφαιρέσουν.

Είναι πραγματικά συγκλονιστική η αφοσίωσή του, ενώ γύρω του όλα καταρρέουν. Φαίνεται παράλογη η προσπάθεια του ιδιαίτερα όταν διακινδυνεύει, σίγουρα όμως είναι πιο λογική από τη σαδιστική και σκληρή συμπεριφορά που δείχνουν κάποιοι συγκρατούμενοι που ορίστηκαν από τους Γερμανούς ως αρχηγοί, στους υπόλοιπους κρατούμενους.

Είναι γνωστό ότι στα ολοκληρωτικά καθεστώτα ειναι πάγια τακτική το «διαίρει και βασίλευε» και να χρησιμοποιούν το «μαστίγιο και το καρότο» δίνοντας ψεύτικες ελπίδες και προνόμια σε αυτούς που καταπιέζουν, για να στραφούν ο ένας ενάντια στον άλλον.

Βλέποντας την ταινία ίσως είναι ο πιο βιωματικός τρόπος να δούμε, στην πραγματική της διάσταση, την ιστορία μας και να κατανοήσουμε την αναγκαιότητα να πολεμήσουμε τον ολοκληρωτισμό σε όποια μορφή και αν τον συναντήσουμε.

Γιατί όσο δύσκολο και δυσάρεστο μας είναι να βλέπουμε την αλήθεια, δεν είναι τίποτα μπροστά στο τίμημα που έχουμε να πληρώσουμε εάν παραδώσουμε την ελευθερία μας και μάλιστα σε αυτούς με τα χειρότερα ένστικτα.